پایه گذاری و پادشاهی میتانی

 پایه گذار افسانه ای این پادشاهی را «کرا» دانسته اند (۱.۵۰۰ – ۱.۴۹۰ ق.م) و جانشین او «شوتارنا-ی یکم» بود (۱.۴۹۰ – ۱.۴۷۰ ق.م) که از دوران پادشاهی آنها اطلاعی در دست نیست. در زمان شاه «باراتارنا» قلمرو میتانی (۱.۴۷۰ – ۱.۴۵۰ ق.م) تا آراپخا در سرزمین آشور کشیده شد.وی قلمرو پادشاهی میتانی را در باختر تا آلِپو (حلب) گسترده ساخت. در باختر ایالت کیزو-واتنا نیز وفاداری خود را اعلام نمود و سرانجام، آراپخا و آشور در خاور، خراجگذار میتانی گشتند (۱.۴۶۰ ق.م).
همچنین میتانی، در نبرد مجیدو، به ائتلاف ۳۳۰ شاهزاده و رهبران قبیله ای سوری که علیه مصر شورش کرده بودند، نیروی کمکی فرستاد.

در سال (۱.۴۵۰ – ۱.۴۴۰ ق.م) «پارشاتاتار» شاه میتانی شد و آنگاه، «شوشتاتار» به تخت نشست (۱.۴۴۰ – ۱.۴۱۰ ق.م). در دوران میتانی پادشاهی شوشتاتار نیرومند تر گشت و هوریان بسیار مایل بودند تا هیتی ها را درون کوهستان های آناتولی نگاه دارند. متحدان میتانی در شهرهای کیزو-واتنا در باختر و ایشو-وا در شمال، در برابر هیتی ها بودند.

در پی شوشتاتا، «آرتاتاما» (۱.۴۱۰ – ۱.۴۰۰ ق.م) و «شوتارنا-ی دوّم» (۱.۴۰۰ – ۱.۳۸۵ ق.م) به تخت شاهی آشور نیز نشستند. میتانی و مصر در آن زمان،  بر سر کنترل سوریه برخوردهایی با یکدیگر داشتند. میتانی که در جستجوی صلح با مصر می گشت سرانجام با مصر به صلح رسید و ازدواج دختر آرتاتاما با توتمِس چهارم پادشاه مصر (۱.۴۰۰ – ۱.۳۸۸ ق.م) بهای این اتحاد بود. شوتارنا نیز متحد فرعون «آمِنهوتِپ سوّم» (۱.۳۸۸ – ۱.۳۵۲ ق.م) بود و ازدواج سیاسی دخترش «گیلو-خِپّا» با آمنهوتپ سوّم، این اتحاد را استحکام بخشید.
در طول دوران پادشاهی شوتارنا-ی دوّم، پادشاهی میتانی به اوج نیرومندی خود رسید و آشور نیز همچنان خراجگذار میتانی بود. هیتی ها نیز تلاش می کردند تا به مرزهای شمالی میتانی بتازند اما از میتانی ها نیز شکست خوردند.

سقوط پادشاهی میتانی

«شاتوآر-ی یکم» در سال (۱.۳۲۰ – ۱.۳۰۰ ق.م) شاه میتانی خراجگذار آشور شد، اما بر آشور شورش کرد. آشوریان هم  پایتخت میتانی را تسخیر کرده و پیمان وفاداری میتانی با آشور تجدید گشت. با وجدود توانمندی آشور، واساشاتا شاه بعدی میتانی (۱.۳۰۰ – ۱.۲۸۰ ق.م) نیز علیه آشور شورش کرد (۱.۲۸۰ ق.م) و در برابر آشور از هیتی هم کمک خواست. از چندی پیش آن پادشاهی در کشمکش های داخلی فرو رفته بود. شاه آشور «اَدَد نیراری» با خوشحالی یادآور می شود که هیتی ها از واساشاتا پول دریافت کردند، اما هیچ کمکی به وی ننمودند. آشوریان شورش میتانی را درهم شکستند. آنها شهر سلطنتی تایدو را تسخیر کردند و شهرهای واشَوکانو، اماساکو، کاهات، شورو، نبلو، هورا، و شوهودو را نیز گرفتند. و «هَنیگالبات» پایتخت میتانی را ویران ساخته، خانواده سلطنتی میتانی (همسر، پسران و دختران واساشاتا) و غنیمت ها و اسیران بسیاری را به آشور بردند. در سنگ نبشته اَدَد-نیراری، یادی از واساشاتا نرفته است، پنداشته می شود که او از چنگ آشوریان نیز گریخته باشد. در بایگانی های هیتی اسنادی از واساشاتا به چشم می خورد. شاید به آنجا گریخته باشد.
با این پیروزی بر میتانی، «اَدَد-نیراری» شاه آشور در سال  (۱.۳۰۷ – ۱.۲۷۵ ق.م)، از آن پس، در نامه هایش به پادشاهان هیتی، خود را شاه بزرگ (شَرو رَبو) خواند.

شورش دیگری که میتانی برای رهایی از زیر یوغ آشور به انجام رساند، در دوران پادشاهی «شاتوآرا-ی دوّم» (۱.۲۸۰ – ۱.۲۷۰ ق.م) روی داد. وی که پسر یا نوه واساشاتا بود، با کمک هیتی ها و قبایل صحرانشین، علیه «شَلمَنسِر یکم» شاه آشور (۱.۲۷۴ – ۱.۲۴۵ ق.م)،شورش کرد. ارتش وی، به خوبی مجهز شده بودند. آنها توانستند همه آبشخورها و گذرگاه های کوهستانی را به اشغال خود نیز درآورده بطوریکه ارتش آشور در پیشروی خود متحمل تلفاتی شد.
با این وجود شلم نصر، شکست خرد کننده ای بر میتانی وارد آورد. او ادعا می کند که ۱۴.۴۰۰ تن از نیروهای دشمن را کشته است، یا از یک چشم کور کرده است. سنگ نبشته او از تسخیر نه نیایشگاه سنگربندی شده یاد می کند؛ ۱۸۰ شهر هوریانی به “تل های ویرانی تبدیل شدند”، و شلم نصر، “… سپاهیان هیتی و صحرانشینان متحد آن را همچون گوسپند، ذبح کرد …” . شهرهای تایدو و ایریدو، همچون از کوهستان کَشیار تا اِلوهات، و از استحکامات سودو و حَرّونا تا کَرکِمیش بر روی رود فرات، به تصرف آشوریان درآمدند. سنگ نبشته دیگر آشوری از ساختن نیایشگاهی برای اَدَد، در شهر «کَهَت» – که یک شهر میتانی است – یاد می کند.

پادشاهی میتانی با شکست شاتوآرا-ی دوّم، برای همیشه سقوط کرد و یکی از ایالات آشور شد. بخشی از مردم میتانی از آن شهر هم اخراج شدند تا در شهرهای تحت سلطه آشور بعنوان کارگر ارزان قیمت، خدمت کنند.
اکنون، صدراعظم آشور «ایلی-ایپادا» ، که عضوی از خاندان سلطنتی نیز بود، بر میتانی پادشاهی می کرد، و عنوان «شاه هنیگلبت» را به خود گرفته بود.