ازبکستان: حقایق و تاریخ

ازبکستان یک جمهوری است، اما انتخابات نادر است و معمولا در انجام آن تقلب می شود. رئیس جمهور، شوکت میرضیایف، از سال ۲۰۱۶، قدرت را در دست دارد.

خلاصه حقایق ازبکستان

• نام رسمی: جمهوری ازبکستان
• پایتخت: تاشکند (توشکند)
• جمعیت: ۳۰,۰۲۳,۷۰۹ (۲۰۱۸)
• زبان رسمی: ازبکی
• واحد پول: سوم (soum)ازبکستان (UZS)
• شکل حکومت: جمهوری ریاست جمهوری
• آب و هوا: عمدتاً بیابان در عرض جغرافیایی متوسط، تابستان های طولانی و گرم، زمستان های معتدل، علفزار نیمه خشک در شرق
• مساحت کل: ۱۷۲۷۴۱ مایل مربع (۴۴۷۴۰۰ کیلومتر مربع)
• مرتفع ترین نقطه: آدلونگ توگی(Adelunga Toghi) در ۱۴,۱۱۱.۵ فوت (۴,۳۰۱ متر)
• پست ترین نقطه: ساریکامیش کولی(Sariqamish Kuli) در ۳۹ فوت (۱۲ متر)

زبان ها

زبان رسمی ازبکستان ازبکستان است که یک زبان ترکی است. ازبکی با سایر زبان های آسیای مرکزی از جمله ترکمنی، قزاقستانی و اویگر (که در غرب چین صحبت می شود) نزدیک است. قبل از سال ۱۹۲۲، زبان ازبکی به خط لاتین نوشته می شد، اما جوزف استالین ملزم به تغییر زبان های آسیای مرکزی به خط سیریلیک بود. از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، زبان ازبکی دوباره به طور رسمی به لاتین نوشته می شود. بسیاری از مردم هنوز از سیریلیک استفاده می کنند و مهلت تغییر کامل همچنان به تعویق می افتد.

جمعیت

ازبکستان دارای ۳۰.۲ میلیون نفر است که بزرگترین جمعیت آسیای مرکزی است. ۸۰ درصد مردم ازبک‌ها هستند. ازبک ها قومی ترک هستند که با ترکمن ها و قزاق های همسایه خویشاوندی نزدیک دارند.

سایر اقوام موجود در ازبکستان شامل روس ها (۵.۵%)، تاجیک ها (۵%)، قزاق ها (۳%)، قراقالپاک ها (۲.۵%) و تاتارها (۱.۵%) هستند.

دین

اکثریت قریب به اتفاق شهروندان ازبکستان را مسلمانان سنی تشکیل می دهند که ۸۸ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند. ۹ درصد دیگر مسیحیان ارتدوکس هستند که عمدتاً از مذهب ارتدکس روسیه هستند. اقلیت های کوچکی از بودایی ها و یهودیان نیز وجود دارد.

جغرافیا

مساحت ازبکستان ۱۷۲۷۰۰ مایل مربع (۴۴۷۴۰۰ کیلومتر مربع) است. ازبکستان از غرب و شمال با قزاقستان، از شمال با دریای آرال، از جنوب و شرق با تاجیکستان و قرقیزستان و از جنوب با ترکمنستان و افغانستان همسایه است.

ازبکستان دارای دو رودخانه بزرگ است: آمودریا (Oxus) و سیر دریا. حدود ۴۰ درصد از کشور در داخل صحرای قیزیل کوم، گستره‌ای از ماسه‌های تقریبا غیرقابل سکونت قرار دارد. تنها ۱۰ درصد از زمین قابل کشت است، در دره های رودخانه ای که به شدت کشت می شود.

مرتفع ترین نقطه آدلونگا توگی در کوه های تیان شان با ارتفاع ۱۴۱۱۱ فوت (۴۳۰۱ متر) است.

اقلیم

ازبکستان آب و هوای بیابانی دارد و تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و تا حدودی مرطوب‌تر دارد.

بالاترین دمای ثبت شده در ازبکستان ۱۲۰ درجه فارنهایت (۴۹ درجه سانتیگراد) بوده است. پایین ترین حد در طول تاریخ ۳۱- فارنهایت (۳۵- درجه سانتیگراد) بود. در نتیجه این شرایط شدید دمایی، تقریباً ۴۰ درصد از کشور غیرقابل سکونت است. ۴۸% اضافی فقط برای چرای گوسفند، بز و شتر مناسب است.

اقتصاد

اقتصاد ازبکستان اساساً بر صادرات مواد خام استوار است. ازبکستان یک کشور عمده تولید کننده پنبه است و همچنین مقادیر زیادی طلا، اورانیوم و گاز طبیعی صادر می کند.

حدود ۴۴ درصد از نیروی کار در بخش کشاورزی و ۳۰ درصد دیگر در صنعت (عمدتاً صنایع استخراج) مشغول به کار هستند. ۳۶ درصد باقی مانده در صنعت خدمات هستند.

تقریباً ۲۵ درصد از جمعیت ازبکستان زیر خط فقر زندگی می کنند. درآمد سرانه تخمینی سالانه حدود ۱۹۵۰ دلار آمریکا است، اما به دست آوردن اعداد دقیق دشوار است. دولت ازبکستان اغلب در اعلام گزارش های درآمدی خود اغراق می کند.

محیط

فاجعه تعیین کننده سوء مدیریت زیست محیطی دوران شوروی، کوچک شدن دریای آرال در مرز شمالی ازبکستان است.

مقادیر زیادی آب از منابع آرال، آمودریا و سیر دریا برای آبیاری محصولات تشنه ای مانند پنبه منحرف شده است. در نتیجه دریای آرال از سال ۱۹۶۰ بیش از ۱/۲ مساحت و ۱/۳ حجم خود را از دست داده است.

خاک بستر دریا مملو از مواد شیمیایی کشاورزی، فلزات سنگین صنایع، باکتری ها و حتی رادیواکتیویته تاسیسات هسته ای قزاقستان است. با خشک شدن دریا، بادهای شدید این خاک آلوده را در سراسر منطقه پخش می کند.

تاریخ ازبکستان

شواهد ژنتیکی نشان می‌دهد که آسیای مرکزی ممکن است نقطه تشعشع انسان‌های امروزی پس از ترک آفریقا در حدود ۱۰۰۰۰۰ سال پیش بوده باشد. چه این درست باشد یا نه، تاریخ بشر در این منطقه حداقل به ۶۰۰۰ سال پیش باز می گردد. ابزار و آثار تاریخی مربوط به عصر حجر در سراسر ازبکستان، نزدیک تاشکند، بخارا، سمرقند و در دره فرغانه کشف شده است.

اولین تمدن های شناخته شده در این منطقه سغد، باختر و خوارزم بودند. امپراتوری سغدی توسط اسکندر مقدونی در سال ۳۲۷ قبل از میلاد فتح شد، که جایزه خود را با پادشاهی سابقاً تسخیر شده باختری ترکیب کرد. این بخش بزرگ از ازبکستان کنونی در حدود ۱۵۰ سال قبل از میلاد توسط عشایر سکاها و یوئژی تسخیر شد. این قبایل کوچ نشین به کنترل هلنیستی آسیای مرکزی پایان دادند.

در قرن هشتم میلادی، آسیای مرکزی توسط اعراب فتح شد که اسلام را به این منطقه آوردند. سلسله سامانیان پارسی حدود ۱۰۰ سال بعد بر این منطقه تسلط یافتند، اما پس از حدود ۴۰ سال قدرت توسط خانات ترک قره خانی بیرون رانده شدند.

در سال ۱۲۲۰ چنگیزخان و انبوه مغولانش به آسیای میانه حمله کردند و کل منطقه را فتح کردند و شهرهای بزرگ را ویران کردند. مغول ها به نوبه خود در سال ۱۳۶۳ توسط تیمور که در اروپا به تیمور لنگ(TAMURLANE) معروف بود بیرون رانده شدند. تیمور پایتخت خود را در سمرقند بنا کرد و شهر را با آثار هنری و معماری هنرمندان تمام سرزمین هایی که فتح کرده بود، آراسته کرد. یکی از نوادگان او، بابر، هند را فتح کرد و امپراتوری مغول را در سال ۱۵۲۶ در آنجا تأسیس کرد. اما امپراتوری اصلی تیموری در سال ۱۵۰۶ سقوط کرده بود.

پس از سقوط تیموریان، آسیای مرکزی به دولت شهرها تحت فرمانروایان مسلمان موسوم به «خان» تقسیم شد. در ازبکستان کنونی، قدرتمندترین آنها خانات خیوه، خانات بخارا و خانات کوخند بودند. خان ها حدود ۴۰۰ سال بر آسیای مرکزی حکومت کردند تا اینکه بین سال های ۱۸۵۰ تا ۱۹۲۰ یکی یکی به دست روس ها افتادند.

استقلال ازبکستان

روس ها “تاشکند” را در سال ۱۸۶۵ اشغال کردند و تا سال ۱۹۲۰ بر تمام آسیای مرکزی حکومت کردند. ارتش سرخ در سراسر آسیای مرکزی تا سال ۱۹۲۴ به سرکوب قیام ها مشغول بود. سپس استالین “ترکستان شوروی” را تقسیم کرد و مرزهای جمهوری سوسیالیستی شوروی ازبکستان و جمهوری سوسیالیستی ازبکستان را ایجاد کرد. دیگر کشور ها با پسوند “استان”  در دوران شوروی، جمهوری‌های آسیای مرکزی عمدتاً برای پرورش پنبه و آزمایش دستگاه‌های هسته‌ای مفید بودند. مسکو سرمایه گذاری زیادی در توسعه آنها نکرد.

ازبکستان استقلال خود را از اتحاد جماهیر شوروی در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ اعلام کرد.

مترجم: زهرا طاهری