تمدن ایلام

خلاصه تمدن ایلام

ایلام ، نیرومندترین و دیرپاترین تمدن فلات ایران پیش از ورود آریایی‌ها بوده و تاریخ پیچیده ای دارد. بیشتر مطالب تاریخی درباره ایلام توسط دشمنان آنها یعنی بابلیان و آشوریان و پس از آنها پارسها ثبت شده است که انگیزه ای قوی برای نابودی پادشاهی ایلام جدید داشته اند. به همین دلیل ، چهره نمایش داده شده از تمدن ایلام چندان منصفانه یا دقیق نیست و تنها با توجه به تحقیقات جدید و بازخوانی کتیبه های ایلامی میتوان آگاهی خوبی درباره آنها بدست آورد.
کشف کتیبه‌های گوناگون منجر به پیشرفت بیشتر در شناخت تمدن ایلام شد.
کشف کتیبه‌های گوناگون منجر به پیشرفت بیشتر در شناخت تمدن ایلام شد.

 

تمدن ایلام چگونه به وجود آمد؟

درباره خاستگاه ایلامی‌ها نیز ، مانند کاسیتها ، آگاهی دقیقی نداریم. آثاری که از سکونت ایلامی‌ها در جلگه های خوز (شمال خلیج فارس) وجود دارد به هزاره چهارم پیش از میلاد بر میگردد. پژوهشهای انجام شده روی اسکلتهای ایلامی نشاندهنده نزدیکی نژاد ایلامی به سومریان و تمدن دراویدیان در دره سند(در پاکستان کنونی) بوده در حالیکه زبان ایلامیها (حداقل شکل نهایی آن) ارتباط چندانی با تمدنهای یاد شده ندارد. ظروف سفالین و کشتیهای ایلامی به شدت از ساخته های سومریان و تمدنهای دره سند وBactria-Margiana (ترکمنستان کنونی) تاثیر گرفته اند. گمان میرود که ایلامیها احتمالآ از ناحیه جنوبی دره سند و از راه دریا در حدود ۳۵۰۰ سال پیش از میلاد به سرزمین ایلام آمده اند. پیش از آمدن ایلامیها ، جلگه های شمال خلیج فارس از جمله قدیمیترین نواحی متمدن تاریخ جهان بوده و ناحیه شوش از حدود ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد محل سکونت گشته و زیر فرمان پادشاهان آکد (Akkad) (تمدنی در شمال بابل) قرار داشت.
هنگامی که نخستین ایلامی‌ها به این ناحیه وارد شدند ضمن سکونت، زیر فرمان پادشاهی سومری اور (Ur) قرار گرفتند. ایلامیان بدوی ، بسیاری از ویژگیهای تمدن سومر را فراگرفتند مانند خط میخی که آنرا جایگزین خط تصویری خود کردند. البته ایلامیها برخی از ویژگیهای تمدن خود مانند سیستم مادرشاهی (انتقال نسب پادشاه از طریق مادر) و مذهبشان را حفظ کردند. به نظر میرسد که در جامعه ایلام زنان از موقعیت بسیار مهمی برخوردار بوده اند. به آنها ارث میرسیده و صاحب اختیار دارایی خود بوده اند ، اداره و راهبری تجارت با آنان بوده و همانطور که گفته شد حکومت از طریق آنها انتقال میافته است. سیستم مادرشاهی تا دوران ایلام جدید (حدود ۷۵۰ سال پیش از میلاد) پابرجا بود و در آن زمان سیستم پدرشاهی بابلی – سامی همسایگان به ایلام وارد شد .
عکس هوایی از زیگورات (معبد دارای پلکان) چقازنبیل که در جنوب شوش باستان قرار دارد.
عکس هوایی از زیگورات (معبد دارای پلکان) چقازنبیل که در جنوب شوش باستان قرار دارد.

شرق شناسان اولیه براساس سیستم مصری ، تاریخ ایلام را به دوره های تمدن قدیم ، میانه و جدید تقسیم کرده اند. دوره پیشرفت پادشاهی ایلام قدیم در ابتدای هزاره دوم پیش از میلاد بوده است. آنها نخستین پایه های تمدن خود را در ناحیه خوز و در شوش بنا کردند . شاه ایلام Puzur-Inshushinak برای بزرگداشت خود ، نخستین تندیسهای ایلامی را در شوش بنا نهاد. ایلامیان نخست به اور حمله کرده و آنرا نابود کردند. سپس حدود سال ۲۰۰۰ پیش از میلاد به امپراطوری بابل هجوم برده و دودمان لارسا (Larsa) را پایه گذاری نمودند. تا این تاریخ ، ایلامیها شهرهای اروک (Uruk) در سومر ، Isin و بابل را زیر فرمان داشتند. بعدها همورابی پادشاه بابل از گسترش ایلام جلوگیری کرد اما بابلیان نتوانستد از تجدید قدرت ایلام با پادشاهی مانند Kutir-Nakhunte که صد سال بعد (۱۷۰۰ پیش از میلاد) رخ داد ، جلوگیری کنند.

به ایلامی زیگورات دوراونتاش (Ziggurat Dūr Untash) یا با نام امروزی چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (ایلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌ است.
به ایلامی زیگورات دوراونتاش (Ziggurat Dūr Untash) یا با نام امروزی چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (ایلامی‌ها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌ است.

در حدود سال ۱۶۰۰ پیش از میلاد ، کاسیتها به ایلام هجوم آورده و آنرا ضمیمه امپراطوری خویش کردند. بدین ترتیب دوران پادشاهی ایلام قدیم به سر آمد و سرزمین ایلام برای ۴۰۰ سال به ترتیب زیر سلطه کاسیتها ، بابلیها ، هیتیها و دوباره کاسیتها قرار گرفت. در سال ۱۱۶۰ پیش از میلاد ، فرمانروای محلی شوش بنام Shutruk-Nakhunte کاسیتها را از ایلام بیرون رانده و یک دودمان پادشاهی جدید و امپراطوری ایلام را بنا نهاد (تمدن ایلام میانه). در این دوران شهرهای بزرگی مانند اوان (Awan) ، انشان (Anshan) ، سیمش (Simash) و بویژه شهر شوش که پایتخت ایلام بود ، ساخته شد. ایلامیان، همچنین زیگورات بزرگ چقازنبیل که معبد مشهور ایلام میباشد و اکنون قدیمیترین بنای باستانی در ایران است که سرپا مانده است ، را بنا نهادند.

گستردگی محوطه شهر باستانی شوش و عموق زیر خاک رفتن این شهر هفت هزار ساله
گستردگی محوطه شهر باستانی شوش و عموق زیر خاک رفتن این شهر هفت هزار ساله

عمر امپراطوری ایلام بسیار کوتاه بود و خیلی زود در سال ۱۱۲۰ پیش از میلاد مورد هجوم بابلیان ، که نبوکدنصر (بخت النصر) پادشاهشان بود، قرار گرفت. پس از آن تا ۳۰۰ سال ایلام و مرکز آن شوش زیر سلطه امپراطوری بابل بود. در این مدت مرکز قدرت ایلامیان به شرق خاک این کشور منتقل شد و پایتختشان در شهر انشان در کوههای زاگرس قرار گرفت. در سال ۷۵۰ پیش از میلاد ، ایلامیان باردیگر قدرت یافته و شوش پایتخت قدیمی خود را پس گرفتند. این پادشاهی (ایلام جدید) به سرعت به کشوری نیرومند تبدیل شد و آنان شروع به لشکرکشی علیه بابل و امپراطوری نوپای آشور نمودند. اما با همه نیرومندی نتوانستند دربرابر گسترش خرد کننده آشوریان مقاومت کنند. آشوریان در سال ۶۴۵ ، زمان آشور بانیپال ، آخرین امپراطور نیرومند خود، به ایلام هجوم آورده و شوش را با خاک یکسان کردند. این پایان کار تمدن ایلام بود و از این پس ایلام به کشورهای کوچکتر تقسیم شده وبزودی توسط نیروههای نوپای مادها و پارسها نابود شد.
ایلامیان با وجود تاریخ دردآورشان ، نقش بزرگی در تاریخ تمدن بویژه از دیدگاه ایرانی ، دارند. آنان به ایستایی تمدن و نبود نوآوری متهم شده اند که چندان درست نیست. با اینکه بسیاری از ویژگیهای تمدن ایلام از جمله سیستم نگارش آنها برگرفته از تمدنهای میانرودان بود ، اما بیگمان آنان صاحب فرهنگ منحصربفرد ایلامی بوده اند. ایلامیان مذهب خود را حفظ کرده و پرستشگاههای بزرگی برای خدایان خود ساخته بودند. از خدایان آنها میتوان به  Inshushinak خدای محافظ شوش ، و یک الهه که احتمالآ بعدها در مذهب هخامنشیان به آناهیتا(Ardauui Sura Anahita) تبدیل شد ، اشاره نمود. سیستم حکومتی آنها ، بویژه برای تعیین جانشین پادشاه ، در آن زمان یگانه بود. اقتصاد تمدن ایلام برخلاف اقتصاد کشاورزی تمدنهای میانرودان ، بیشتر بر اساس تجارت بود. همچنین استخراج معادن و صادرات مواد خام مانند قلع که ماده ای حیاتی برای امپراطوریهای بابل و آشور بود ، بخشی از فعالیتهای اقتصادی ایلام را تشکیل میداد.

ایلامیان برای زمانی طولانی به عنوان ناحیه میانی بین تمدنهای میانرودان و اقوام چادر نشین داخل ایران عمل میکردند و بنابراین تمدنی با ویزگیهای چندگانه ایلامی ، بابلی و سومری بوجود آورده بودند .

نابودی تمدن عیلام

کتیبه آشور بانیپال در باره فتح و نابودی ایلام چنین می‌گوید:

تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور ایلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند.

 

عکس هوایی از تل مالیان (Tal-e Malyan) که اکنون بعنوان محل شهر انشان ، پایتخت کوهستانی ایلام شناخته شده است.
عکس هوایی از تل مالیان (Tal-e Malyan) که اکنون بعنوان محل شهر انشان ، پایتخت کوهستانی ایلام شناخته شده است.

تمدن ایلام در کدام استان کشورمان قرار داشت؟

تمدن ایلام در مرزبندیهای جغرافیایی امروز
تمدن ایلام در مرزبندیهای جغرافیایی امروز

 

تبر نقره ای باستانی از ایلام
تبر نقره ای باستانی از ایلام
استوانه ومستطیل مهر و موم شده متعلق به عیلامی‌ها
استوانه ومستطیل مهر و موم شده متعلق به عیلامی‌ها
جام نقره ای عیلامی ، موزه ملی ایران
جام نقره ای عیلامی ، موزه ملی ایران
سلطنتی اوتاشت ناپیریشا، پادشاه انشان و سوسا.
سلطنتی اوتاشت ناپیریشا، پادشاه انشان و سوسا.

 

تندیس ناپیرآسو یکی از آثار به جا مانده از تمدن ایلام است. ملکه ناپیرآسو همسر اونتاش ناپیریشا پادشاه عیلام می‌باشد.
تندیس ناپیرآسو یکی از آثار به جا مانده از تمدن ایلام است. ملکه ناپیرآسو همسر اونتاش ناپیریشا پادشاه ایلام می‌باشد.

مستند تمدن ایلام 

 

 

منبع تمدن ایلام
عضویت
اطلاع از
guest

26 نظرات
پرامتیازترین
جدیدترین قدیمی‌ترین
بازخورد درون خطی
دیدن تمامی دیدگاه ها
سورنا

تمام آثار به جا مانده از تمدن ایلام در سرزمین های لر نشین هست طبق منابع یونسکو و پوشش ایلامی ها خصوصا زنها مثل پوشش زنان لر هست و بعد از نابودی ایلام مردم ایلام داخل سرزمین پخش شدن و هخامنش یک حکومت ایلام نو میباشد

محمد

بعد از کودتای داریوش پارسی بر علیه انشانیها، عیلامی ها ۳ بار قیام می کنند که بر اساسا نوشته های بیستون به شدت قتل عام می شوند. جالب اینجاست که عیلامی گری هنوز نمرده بود و بعد فروپاشی حکومت هخامنشیان ، عیلامیها حکومت الیمائی را دوباره احیا می کنند، البته همسایگان عرب آنها در خوزستان حکومت میشان را راه انداخته بودند و قسمت های دیگر سرزمینشان هم توسط پارس ها گرفته شده بود. بعد از شروع حکومت ساسانیان این حکومت از بین رفت و تحت فشارهای مذهبی ساسانیان زبانشان با زبانهای هندی جایگزین شد و دینشان هم به زرتشتی تغیر… مطالعه بیشتر »

احمد اقاباباپور

بسیار جالب است حتما دربرنامه مسافرت نوروزی بنده قرار خواهند گرفت وبا تشکر از انی کاظمی عزیز

ایرانی

الیماییان پاسخ به ابهامات تمدن ایرانی و بومیِ #هَلتَمتی با نام اکدی بابلیِ #ایلام، #عیلام است. این تمدن ایرانی نژاده هیچ ربطی به آرامی، آشوری، تازی عربی ندارد. . هَلتَمتی‌ها_ایلامیان یکی از پایه‌های حکومت هخامنشی و در کنار پارس و ماد از میراث‌داران این حکومت بودند. پس از نابودی هخامنشی و در زمان سلوکی دوباره به عنوان یک قدرت از خاکستر هَلتَمتی سر برافراشتند و در مناطق کوهستانی جنوب غربی ایران به حیات خود ادامه دادند. پایتخت : ایذه ، شوش تأسیس : ۱۴۷ پ.م انقراض : ۲۲۴ م حکومت : حدود ۳۷۰ سال ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺣﮑﻮﻣﺖﻫﺎﯼ ﻣﺤﻠﯽ ایرانی ﮐﻪ… مطالعه بیشتر »

رضا

خیلی جالب هستن اطلاعات خوبی هستن

امین

خیلی عالیه

سروش

به نظر میاد مستند کمی در مورد این تمدن اغراق کرده باشه. مثلا اختراع چرخ را که به تواتر اختراع چین باستان میدانند به عیلامی ها نسبت داده

علیرضا

هیچ اثری ازنز دیکی ایرانی وعرب درتاریخ وجودندارد. نه درتاریخ عرب نه درتاریخ ایران

رضا

جالبه

آرش

خوب بود جالب هم بود ولی کم بوذ …!

لرستانی

شب بخیر نترس دیاکو من اینجام

حدیثه

عالی بود

آر

عالیییییییییی بود

behnam.kalili

حکومت ایلامیان حکومتی هست ک در ان کاسیت ها و لولوبی ها و هتمتی اوکسی ها در ان بودن ک لر نشین امروز ما هستن و نام پادشاه ایلامیان لور اسب نام داشت و دها باستانشناس وتاریخ نویس به ایلامی بودن لرها نام بردن وحتا پرتو ژنتیکی و گفته سومریان در بین النهرین ایلامیان را مردمانی ک از کوهنشین امدن یعنی ربطی به سامی ندارن و الانم ک انسانهای هوشمند ۶۳ هزارساله در لرستان ک بیانگر ان هست ایلامیان و همه از لر نشین هستن حتا تا خود اروپا و در مورد غارکلدر لرستان سرچ کنید

اهوازی

معلوم شد آریایی ها مهاجرن به وطنم

محمود

هم وطن!‌ وطن شما ایران می باشد! بروید ایران رابشناسید. در کنار : تمام کاسی ها و هیتی ها و میتانی ها و ایلامی ها و سندی ها و اورارتویی ها ، آریایی ( یه معنای ایر) بوده اند….آشوری ها و بابلی ها از لحاظ فرهنگ و خوی زیستی تفاوت زیادی با ن‍ژ‍اد ایر داشته اند. (ضحاک از بابل می آید) آنقدر که نمی توان به حساب تحول گذاشت. در آریایی بودن فنیقی ها و مصری ها هنوز تردید وجود دارد.

رضا

گویا باز اسیر توهم آریایی شدیم با شما
خیر اگر آریایی بوده که نبوده‌اند بلکه مهاجمان مهاجر بودند تنها هنرشان مخالفت با تمام مردم بومی منطقه بود و هنوز هم همین ایده هست.

ایلیا

هیتی ها که آریایی بوده اند درست
اما ایلامی ها که حتی زبانشان هم سامی است
فنیقی ها و مصری ها هم که زبانشان سامی است
تمدن دره سند را که دراویدی ها ساختند!
نمیدانم چرا تردید دارید وقتی که همه دنیا میدانند فنیقی ها و مصری ها سامیند
این آریایی ها وحشی بودند نه آشوری ها و بابلیها
هنوز هم خون وحشیگریشان را دارند نمونه اش هیتلر
ضحاک هم یک توهین است به دیگر اقوام مانند دیگر توهین های جناب فردوسی

behnam.kalili

ایلامیان ک ساکنینی چون کاسیت ها و لولوبی ها یا اوکسی ها هتمتی لر نشین هستن و سومری ها در نوشته هاشون گفتن ایلامیان مردمانی ک از کوه نشین میان ک لرها امروزی هستن و اصلا ربطی به سامی ندارن

محمد

کلا همه خشونت و جنایت داشتند

ایرانی

شما عربها مهمان و مهاجر هستید به سرزمین ایران وطن شماها عربستان و یمن هست کتاب تاریخ عشایر عرب خوزستان مطالعه کن در ضمن عرب هیچ ربطی به ایلام باستان ندارد

اهوازی

مگر هر اهوازی عرب میباشد؟؟؟؟؟؟

محمد

هندوها هم هستند

ایرانی

در مورد نسب ایلامیان #عبدالنبی قیم که نویسنده عرب هست . در صفحه ۲۳۵این کتاب که ظاهرا همین چند ماه پیش انتشار یافت به صراحت چنین گفته باید گفت عیلامی سامی نیست و قرابتی هم با سامی ندارد آنچه در تورات به عنوان فرزندان سام آمده از نظر علمی فاقد اعتبار است و نمیتوان به آن استناد کرد ممکن است تورات را به عنوان یک کتاب وقایع نگاری برای ذکر حوادث قابل استناد باشد اما این کتاب برای تعیین اصل و نسب اقوام کتاب معتبر و قابل قبولی نیست بویژه که پژوهش های علمی صحت چنین گفتاری را تعیین نکرده… مطالعه بیشتر »

محمد

کاش در مورد کسانی که همه ایرانیها را هندو می دانند هم اینطور برخورد کنید
ایرانی هندو نیست
هندوها به ایران آمده اند

دیاکو

سلام ایلامی ها از اکراد هستند وبس.