کهن‌ترین موزائیک دنیا متعلق به ایرانیان است
«وقتی موزائیک می‌بینند، معتقدند متعلق به هنر دوره‌ی بیزانس است، در حالی که معتقدیم کهن‌ترین مدرک از صنعت موزائیک در دنیا، امروز در موزه ملی ایران وجود دارد، شیئی تاریخی متعلق به ایران باستان و با ریشه‌ی ایرانی.»
با هر کلمه‌ای که بخواهید در اینترنت تاریخچه‌ای از «هنر موزائیک» را در دنیا به دست آورید، دست آخر به کلماتی مانند «هنر بیزانس در رم یا یونان» برخورد می‌کنید. حتی کتاب‌های تاریخ هنر در حال تدریس در دانشگاه‌های معتبر ایران نیز بر این نکته صحه می‌گذارند، در حالی که هیچ‌کس به یک موزائیک در هزاره سوم پیش از میلاد در بخش‌های جنوب شرقی ایران برخورد نکرده است.
باستان‌شناسان ایرانی معتقدند، «کهن‌ترین موزائیک» متعلق به بیابان لوت است، جایی که همین امسال در فهرست میراث جهانی یونسکو هم به ثبت رسید، اثری متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد، نه موزائیکی از دوره بیزانس و متعلق به دوهزار سال پیش!
شاید بتوان گفت که ادای دینِ موزه‌ی ملی ایران برای ثبت جهانی «بیابان لوت» سببِ خیر شد تا کهن‌ترین موزائیک دوره‌ی باستان، در معرض دید قرار گیرد. موزائیکی که از دهه‌ی پنجاه و پس از کشف توسط علی حاکمی- باستان‌شناس – قبل از انقلاب‌اسلامی به موزه‌ی ملی ایران آورده شد و حتما این سال‌ها جزو کم‌مخاطب‌ترین اشیای موزه‌ای ایران بوده است، اثری که بیشترین زمانش را در مخزن موزه‌ی مادر ایران سپری کرده و حالا به بهانه‌ی ثبت جهانی «بیابان لوت» برای یک ماه در موزه‌ی ملی ایران به نمایش درآمده است.
صنعت موزائیک متعلق به دوره‌ی باستان و شهداد کرمان است
میرعابدین کابلی- باستان‌شناس پیشکسوت – و یکی از همکاران علی حاکمی در زمان کاوش‌های او در بیابان لوت و به خصوص در کلوت‌های شهداد، تائید می‌کند که این موزائیک یکی از «کهن‌ترین موزائیک‌های دوره‌ی باستان» است، موزائیکی از هزاره‌ی سوم پیش از میلاد.
وی با بیان این‌که این نوع موزائیک یک جعبه‌ی پر شده از گِل است، که رویش را تزئین کرده‌اند، ادامه می‌دهد: نباید در قدمت آن که متعلق به هزاره‌ی سوم قبل از میلاد آن و محل کشف‌اش در شهداد کرمان است، شک کرد.
او توضیح می‌دهد: در نقاط دیگر کشور ایران فرهنگی آن زمان و حتی بین‌النهرین روی برخی از ظرف‌های کشف شده این موزائیک وجود داشته است، اما از دوره‌ای به صورت ناگهانی ساخت این صنعت ادامه پیدا نکرد و کسی دیگر سراغ آن نرفت، تا این‌که در دوره‌ی ساسانی و بیزانس، یونانی‌ها آن را به دست آوردند.
وی درباره‌ی طرح‌های نقش شده روی این موزائیک کهن می‌گوید: در علم باستان‌شناسی هنوز نتوانسته‌ایم طرح‌های ایجاد شده روی موزائیک‌ها را نشانه‌شناسی و بیتوگرافی کنیم، بنابراین از آنها اطلاعاتی نداریم، با این وجود معتقدیم این طرح‌ها به عنوان یک چیز تزئینی زیباست.
کابلی تاکید می‌کند: به جز این نمونه موزائیک تا امروز، نمونه‌ی دیگری در کل کشور یا در نقاط دیگر دنیا چیزی به دست نیاورده‌ایم.
*موزائیک را مساوی با هنر بیزانس می‌دانند!
جبرئیل نوکنده، مدیر کل موزه‌ی ملی ایران نیز به ایسنا می‌گوید: وقتی موزائیک می‌بینند، معتقدند آن متعلق به هنر بیزانس است، در حالی که معتقدیم کهن‌ترین مدرک از صنعت موزائیک در دنیا امروز در موزه ملی ایران و متعلق به ایران باستان است و آن ریشه‌ی ایرانی دارد.
وی با اشاره به این‌که موزائیک را در ایران و در جام مارلیک داریم، تاکید می‌کند: موزائیک ریشه‌ی ایرانی دارد، آن تحت تاثیر هیچ هنر دیگری نیست.
او می‌گوید: اگر امروز کسی کلمه موزائیک را به زبان بیاورد، می‌گویند آن تحت‌تاثیر هنر بیزانس است و حتی در کتاب «تاریخ هنر ایران» و درس «معماری هنر» دانشگاه‌ها همین تفکر تدریس می‌شود، در حالی که اگر موزائیک دوره بیزانس و موزائیک متعلق به ایران باستان را کنار یکدیگر قرار دهیم، ریشه‌ی ایرانی و قدمت این هنر را می‌توانیم به راحتی به دست آوریم.
براساس اطلاعات منتشر شده درباره‌ی صنعت موزائیک «از خاکسترهای شهر «بمبئی» موزائیک‌هایی بیرون آمده که معروفترین آنها پرده‌ای متعلق به «صحنه جنگ اسکندر با داریوش» را نشان می‌دهد. همچنین در ایران در شهر نیشابور و نزدیک کازرون نیز موزائیک‌هایی توسط «گریشمن» پیدا شده، که کف ایوان‌های کاخ شاپور اول را تزئین می‌کردند.»
در این اطلاعات همچنین آمده است؛ «در قرن ۸۰ قبل از میلاد، سنگ فرش‌های رنگی وجود داشت، که از سنگ‌های رنگ شده مختلف برای ایجاد نقش استفاده می‌شد و معمولا بدون ساختار و طرح خاصی بودند. این یونانیان بودند که در قرن ۴ قبل از میلاد تکنیک سنگ فرش را به یک هنر ارتقا دادند. طرح‌های آنان معمولا تصاویری از انسان و حیوانات یا طرح‌های هندسی منظم بود.»
حتی جالب است که درباره‌ی ایجاد موزائیک چنین توضیح داده شده است؛ «در سال ۲۰۰ قبل از میلاد برای اولین‌بار از قطعات ریز مربعی مخصوصی استفاده شد که برای ارائه جزئیات ظریف و نمایش طیفی از رنگ‌ها در کارها به کار برده می‌شد .استفاده از این قطعاتِ ریز امکان تقلید از نقاشی را فراهم می‌آورد. بسیاری از موزاییکهای باقی مانده از آن دوران ، مانند شهر پومپی ، کار هنرمندان یونان است. گسترش امپراطوری رُم، هنر موزاییک را به سرزمین‌های دورتر منتقل کرد. اگر چه به همان میزان از درجه مهارت و جنبه هنری آن نیز کاسته شد.»
با توجه به صحبت‌های مطرح شده‌ی جدید درباره‌ی قدمت صنعت موزائیک‌سازی در ایران باستان و نه دوره‌ی بیزانس و توسط یونانی‌ها، آیا احتمال تغییر در ایجاد تاریخچه‌ی این صنعت در دنیا وجود دارد؟
