عصر مس سنگی
در هزاره پنجم پیش از میلاد در تل ابلیس کرمان و اریسمان نطنز مس استخراج شد. با آشنایی انسان با مس و نحوه شکل دادن به آن، ابزار مسی ساخته شدند. ساخت ابزار مسی مستلزم آشنایی با ذوب، عمل آوری و قالب گیری اشیا بود.
ساخت ورقه مسی برای تولید ظرف و طرح دادن به آن از طریق چکش یکی از نوآوری های این دوره است. در این دوره ابزار از سنگ و مس ساخته می شدند، به همین دلیل آن را به نام عصر مس سنگی می شناسیم که بازه زمانی ۴۵۰۰ پیش از میلاد تا ۳۰۰۰ پیش از میلاد را پوشش می دهد.
محوطه های مس سنگی زیادی در ایران شناخته شده اند که عبارتند از تپه قبرستان، تل باکون، گودین تپه، تپه گیان، تپه سیلک، تپه حصار، چغامیش، بندبال، شوش، تورنگ تپه، تپه یحیی و …
سفال بیشتر مناطق در این دوره نخودی با نقوش سیاه است که بسیار خوب پخته شده و استحکام خوبی دارد. استفاده از چرخ سفال گری در بسیاری مناطق رایج شد. در دوره مس سنگی نقوش بسیار متنوع مانند حیوانات شاخ دارو بارکش، پرندگان، خزندگان و انسان در حالت ها و سبک های مختلفی بر روی سفالها نقش بست. نقوش انسانی معمولا در حال حرکت هستند. این نقوش به نام سفال فرهنگ چشمه علی خوانده می شوند.
در اواخر این دوره ظروف سفالی مصرفی ساده و خشن به نام کاسه های لبه واریخته پدید آمدند. باستان شناسان ساخت این ظروف را نشانه آغاز دوره شهر نشینی می دانند. از همین دوره لوح های نوشتاری مشهور به لوح های آغاز ایلامی در نقاط مختلف ایران کشف شده اند. این مناطق (تاکنون) عبارتند از گودین تپه، جیرفت، سیلک، تپه یحیی، تپه قزیر رامهرمز، تپه ملیان ، تپه سفالین تهران ، تپه ازبکی و شهر سوخته.
 آبخوری سفالی- تل شغا فارس |  بخشی از یک لوح گلی آغاز ایلامی- شهر سوخته |
 لوح مسی با نقوش افسانه ای- لرستان | ||||
 ظرف سفالی سرخ منقوش دست ساز- محل کشف شمال فلات ایران |  ظرف سفالی با نقش یوزپلنگ- ایغربلاغ تهران | |||
 برچسب های گلی – احتمالا جنوب غرب ایلام |  برچسب های گلی – احتمالا جنوب غرب ایلام | |||
