جشن اسفندگان
جشن اسفندگان (سپندارمذگان) یکی از جشن‌های ایرانی است که در روز ۲۹ بهمن برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده‌است که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند. اگرچه منابع کهن از جمله ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند ذکر کرده‌اند. ولی با توجه به تغییر ساختار تقویم ایرانی در زمان خیام که پس از ابوریحان میزیست، و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در گاهشماری ایرانی، تاریخ ذکر شده در منابع کهن را باید به روز رسانی کرد. امروز بعضی زرتشتیان آنرا در روز اسفند (سپندارمذ – پنجمین روز) از ماه اسفند (سپندارمذ) برابر با بیست و نهم بهمن در گاهشماری خورشیدی امروزین برگزار میکنند. اما موبد کورش نیکنام برگزاری جشن‌ها با استفاده از گاهشماریهای سنتی با ماه‌های ۳۰ روزه را بی‌توجهی به دانش نجوم و دستاوردهای خیام و موجب ناهماهنگی در جشن‌ها دانسته و لزوم توجه به گاهشماری ملی و رسمی با ماه‌های ۳۱ روزه را یادآور شده است. [۱]
بسیاری از پژوهشگران ایران شناس از جمله استادان ابراهیم پور داود، جلیل دوستخواه، رضا مرادی غیاث آبادی، جلال خالقی مطلق و پرویز رجبی زمان درست این جشن را پنجم اسفند می‌دانند و ابداعات جدید در انتقال آن به ۲۹ بهمن را نادرست می‌انگارند. (بنگرید به فهرست منابع و پیوند ها در پایین همین صفحه).
استاد ابراهیم پورداود در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، روز پنجم اسفند و جشن اسفندگان را به عنوان «روز پرستار» پیشنهاد داد که پذیرفته شد و در تقویم رسمی نیز ثبت گردید. ایشان خود در این باره نوشته‌اند: “در میان جشن‌های بزرگ ایران باستان، سپندارمذگان جشنی است در پنجمین روز از اسفندماه. همین روز شایسته و برازنده است که جشن پرستاران میهن ما باشد”. (پورداود، ابراهیم، مجموعه مقالات آناهیتا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۴۲، ص ۱۶۵).
واژه اسفند
واژه فارسی «اسفند» در زبان فارسی امروز، از واژه پهلوی «سپندارمت-Spandarmat» و اوستایی «سپِنتَه آرمَئی تی-SpentaArmaiti» بر گرفته شده است.[۲]
پیشینه
در گاهشماریهای گوناگون ایرانی، علاوه بر این که ماه‌ها نام داشتند، هریک از روزهای ماه نیز یک نام داشتند. برای نمونه روز نخست هر ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است، روز سوم هر ماه، اردیبهشت یعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از صفات خداوند است، روز چهارم هر ماه، شهریور یعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که خاص خداوند است و روز پنجم هر ماه، «سپندارمذ» بوده‌است. سپندار مذ لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق می‌ورزد. زشت و زیبا را به یک چشم می‌نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می‌دهد. به همین دلیل در فرهنگ باستان اسپندارمذگان را به‌عنوان نماد مهر مادری و باروری می‌پنداشتند.
در هر ماه، یک بار، نام روز و ماه یکی می‌شده‌است که در همان روز که نامش با نام ماه مقارن می‌شد، جشنی ترتیب می‌دادند متناسب با نام آن روز و ماه. مثلاً شانزدهمین روز هر ماه، «مهر» نام داشت و که در ماه مهر، «مهرگان» لقب می‌گرفت و می‌بینیم که چگونه هر جشنی با معنی و مفهوم عمیق خود برای مردم شادی می‌آفرید.
روز آبان در ماه آبان جشن «آبانگان» است یعنی جشن ستایش آب و روز آذر در ماه آذر جشن «آذرگان» است یعنی جشن ستایش آتش و همین طور روز پنجم ماه دوازدهم (اسفند)، «سپندارمذ» یا «اسفندار مذ» نام داشت که جشنی با همین عنوان می‌گرفتند. «سپندارمذگان» روز زن و زمین است.
روز پنجم اسفندماه در همه گاهشماریهای ایرانی به عنوان روز جشن اسپندار مذگان شناخته می‌شود.
در باور ایرانى مرد داراى قدرت مردانگى و تفکر و خردورزى بیشترى است، در برابر آن زن نیز داراى مهر ورزى، عشق پاک، پاکدامنى و از خودگذشتگى فراوان ترى است که هر یک از این دو به تنهایى راه به جایى نبرده و حتى روند پویایى گیتى را هم به ایستایى مى کشانند. اگر مردان بدنه هواپیماى خوشبختى اند، زنان موتور آن اند که پیکره بى موتور و موتور بى بدنه هیچ کدام به تنهایى به اوج سعادت نمى رسند بلکه ذره اى حرکت و جنبش هم برایشان ناممکن است. اشوزرتشت خوشبختى بشر را وابسته به میزان دانش و خرد انسان مى داند نه جنسیت و قومیت و رنگ و نژاد و از دیدگاه وى همه انسان‌ها _ همه زنان و مردان _ داراى حقوق برابرند. او دختران را در گزینش همسر آزاد شمرده و عشق پاک و دانش نیک را دو معیار اصلى مى داند و خوشبختى همسران جوان را در زندگى زناشویى در این مى داند که هر یک بکوشند تا در راستى از دیگرى پیشى جویند
آیین‌ها
در این روز مردان به همسران خود هدیه می‌دادند. مردان زنان خانواده را بر تخت شاهی می‌نشاندند و از آنان اطاعت می‌کردند و به آنان هدیه می‌دادند. این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد این جشن تا مدت‌ها ادامه داشت و بسیار باشکوه برگزار می‌شد همواره این آزرم و احترام به زن برای مردان گوشزد می‌گردید.
سپندارمزد نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان نقش باروری و باردهی دارد جشن اسفندگان برای گرامیداشت زنان نیکوکار برگزار میگردد . ایرانیان از دیر باز این روز را روز زن و روز مادر و در حالت کلی این روز را روز عشاق می نامیدند.
اختلاف در زمان برگزاری
هم‌اکنون بعضی از زرتشتیان ایران، روز سپندارمذ (پنجم) از ماه سپندارمذ (اسفند) را روز ۲۹ بهمن و روز جشن سپندارمذگان می‌دانند که نادرست است چرا که جشن‌ها و فاصله‌های میان آنان در نوشته‌های کهن ایرانی دارای تعریف و اندازه‌های مشخصی است که به مانند دانه‌های یک زنجیر در پیوستگی کامل با یکدیگر هستند. تغییر جای یکی از آنان، موجب گسست همه این رشته خواهد شد.
این پیوستگی چنانکه در منابع ایرانی آمده به این شکل است که جشن سده پس از ۴۰ روز از شب یلدا یا چله، و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان قرار دارد. همچنین جشن سده، پیش از ۲۵ روز از جشن اسپندگان است.
آیین‌ها و دیگر نام‌ها
این جشن را با نام‌های جشن برزیگران هم نامیده‌اند.[۳] در روز اسپندگان چند جشن با مناسکی به‌خصوص برگزار می‌شده‌است. نخستین آنان جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بود که ویژه زنان بود. در این روز مردان برای زنان هدیه می‌خریدند و از آنان قدردانی می‌کردند.[۴] امروزه نیز بیشترین جنبهٔ مورد تأکید در اسپندگان قدردانی از زنان است. در زمان گذشته -چنانکه ابوریحان روایت کرده‌است- عوام کارهای دیگری هم می‌کردند چون آیین‌های جادویی برای دورکردن خرفستران. اما ابوریحان این آیین‌ها را تازه و نااصیل خوانده‌است.[۴]
پانویس ها
- ↑ بازنگری و هماهنگی در گاهشماری سنتی زرتشتی
- ↑ گاهشماری و جشن‌های ایران باستان، هاشم رضی، ص ۶۸۷.
- ↑ رضی ۶۸۷
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ رضی ۶۸۸
منابع
- نظر تعدادی از استادان ایران‌شناس دربارهٔ زمان درست جشن اسپندگان
- گفتگو با استاد جلال خالقی مطلق
- اسفندگان در پایگاه پژوهشی آریابوم
- سخنی در باره زمان جشن اسفندگان و دیگر جشن‌های ایرانی
- جشن اسفندگان: روز گرامیداشت زمین بارور و بانوان
- نظر و گزارش استاد جلیل دوستخواه
- گزارش اسفندگان در تارنمای ایران بوم
- پورداود، ابراهیم، مجموعه مقالات آناهیتا، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۴۲، ص ۱۶۵.
- برچیده از ویکی پدیا، باز نشر در تاریخ ما، اِنی کاظمی
انی جان هر وقت مطالب وبلاگتا مطالعه می کنم لذت می برم خدا شما را برای ایران پاینده بدارد
درود؛
دوست عزیز، فاطمه؛ سپاس گزارم.
انی
ای نادان
من محمد داوطلب هستم که زمانی در انجمن برهان عضو بودم
و تو عضویت من رو کنسل کردی
اعتراف می کنم از نام تاریخ ما کپی برداری کردم اما اگر از این موضوع ناراحت هستی به من بگو تا عنوان تارنما رو تغییر بدم
درود؛
دوست عزیز ما برای فرهنگ تلاش می کنیم نه انحصار سازی نامی؛ بنابراین کپی محتوا برای ما مشکلی نداره، ولی طرف مقابل هست که فرهنگِ خودش رو با ذکر منبع و لینک نشون میده.
خوشحالم که می بینمت. عضویت تو در تاریخ ما لغو شد چون حاضر نشدنی با من در تماس باشی که مشکل رو حل کنیم. لجبازی کردی دوستم. من فکر کنم شماره تماس هم دادم که بیشتر صحبت کنیم. ولی تو ..
می دانی ؟ هر چه به من توهین کنی، حتی مقابل خوانندگان احتمالی وبلاگت، من ناراحت نمیشم، اگر در سایت خودم باشه اجازه میدم خواننده هام ببینن. خوشحال میشم که لاقل نادونی خودت رو با ناسزا به رخ می کشی و ازین جهت خوشحالم.
به هر روی
موفق باشی.
توهین به پیامبر اسلام کردی به هر شکلی بعد میگی “لااقل نادونی خودت رو با ناسزا به رخ می کشی”
برات متاسفم
درود بر شما
عالی بود
سلام و درود بر شما دوستان عزیز من یه سوالی داشتم من یه جایی دیدم که سپندارمذگان ۵ اسفنده؟ولی خیلی جاها هم دیدم ۲۹ بهمنه کدومش درسته؟
۵ اسفند روز صحیح هست.
روز سه شنبه ۱۶ اسفند ۹۰
ساعت ۱۴-۱۶
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
دکتر مهشید میرفخرایی
ادبیات در ایران باستان:
ادبیات اندرزی و دینکرد ششم
باسلام چراما ایرانی ها روز ولرتاین نمی دونم چی هست را می گیریم اما اسپندگان را نه
سلام خیلی خوب بود
مطالب جدید رابه ایمیلم بفرستید
سلام. یک پژوهش در تارنمای ایران بوم هست که بر اساس آن، روز اسفندگان باید در پنجم اسفندماه باشد. به نظرم بسیار پژوهش دقیقی است. لطفا دوستانی که تمایل دارند هم مطالعه بفرمایند. من نشانی آن را برایتان می فرستم: http://iranboom.ir/jashnha/67-jostar/17238-gahshomar-e-irani.html