۱.بیزانس از تمدن مسیحیت دفاع و آن را به خوبی حفظ کرد (هاسی، ۱۹۶۶، بخش دوم، ص ۳۷۵).

۲. بیزانس، با مقاومت در برابر حملات عربها و ترک‌ها، به کشورهای اروپایی مجال و فرصت داد که پس از تاخت و تازهای اقوام ژرمن دوباره در مسیر ترقی بیفتد (دولتشاهی، ۱۳۴۷، ص ۸۸).

بیزانس بدین نحو حکم موج شکنی را داشت که در مقابل شدیدترین امواج مسلمانان مقاومت کرد و مغرب زمین را در مقابل آن حملات پناه داد. دولت بیزانس ضمنا در تمامی مرزهای خود تقریبا مدام با دشمنان مختلفی مشغول زدوخورد بود. این دشمنان گاه آسیایی بودند و از راهی که اکنون روسیه نامیده می‌شود به اروپا رخنه کرده بودند. هونهای قرن پنجم، آوارهای قرن ششم و هفتم، بلغاریان قرن هفتم به بعد، مجارهای قرن نهم به بعد، کومانهای قرن یازدهم و دوازدهم و سیزدهم (برینتون، ۱۳۳۸، صص ۲۷۲).

۳. امپراتوری روم شرقی فرهنگ باستانی یونان و روم را حفظ کرد.

قرنها می گذشت که هیچ کس در مغرب زمین به آثار بزرگ فلسفه و علم و ادبیات، اثر نویسندگان باستانی یونانی زبان، نداشت. در تمامی این مدت بیزانس این شاهکارها را حفظ و استنساخ کرد و در معرض مطالعه قرارداد.

۴. متفکران بیزانس در آثار قدما و تفسیر آن آثار دست داشتند. ایشان و معلمان ایشان، اعم از روحانی و غیرروحانی، متون عمده و سنن عمده را زنده نگاهداشتند و چون وقت آن رسید، غالبا از طریق زبان عربی آن آثار را به اروپای غربی انتقال دادند. اگر وساطت بیزانس در کار نبود، مسلما آثار افلاطون و ارسطو و هومر و سوفوکل از میان می رفت. محفوظ ماندن این آثار گذشتگان را مغرب زمین مدیون بیزانس است (برینتون، ۱۳۳۸، صص ۶-۲۷۵).

۵.شاید جالب ترین اثر منثور باقیمانده از دوران بیزانس همان است که نویسندگان تاریخ طولانی و تقریبا بلاانقطاع امپراتوری نوشته‌اند.این وقایع نگاران که به سبک عامه می‌نوشتند، وقایع تاریخی را از بدو خلقت شروع می‌کردند یا کار و وقایع نگار قبلی را از جایی که رها کرده بود ادامه می‌دادند. بدین ترتیب دسته بزرگ مورخان بیزانس دنیایی را به روی اروپای غربی گشودند که هنوز ناشناخته است. در مغرب زمین هیچ اثر ادبی مجموعی نیست که با این تاریخها قابل قیاس باشد و در آن از زندگی زن و مرد و وقایع قرون‌وسطی حکایت شده باشد. این گونه وقایع را فقط از روی برخی اسناد قانونی و ذکر مختصری در گزارشهای سالانه می‌توان یافت( برینتون۔ ۱۳۳۸، ص ۲۷۶).

۶.بازرگانان بیزانس با کشورهای شرقی به دادوستد پرداختند. درنتیجه، پس از قرن دوازدهم، تجارت در اروپا احیاء شد (دولتشاهی، ۱۳۴۷،ص۸۸).

۷.بیزانس از نابودی قوانین روم جلوگیری کرد (دولتشاهی، ۱۳۴۷ص۸۸).

۸.فتح قسطنطنیه توجه ملل اروپای غربی را به طرف مغرب و اکتشافات بحری معطوف کرد. ترکان راه مشرق را بر آن‌ها بستند. می بایستی طرق  جدیدی از روی اب به  هندوستان و آسیا باز شود و اروپاییان در پی کشف همین طرق بودند که امریکا پیدا شد و میدانی بسیار وسیع و بی مبارز برای اروپایان باز گردید فتح قسطنطنیه در حقیقت از این نظر در تاریخ مهم است که با عصر تحول فکری و اکتشافات دریایی و دوره نهضت اقتصادی توأم بوده است (شیبانی، ۱۳۱۵،ص ۸۹).

به هر حال، اگر امپراتوری بیزانس وجود نداشت. معلوم نبود اروپای امروز به چه صورتی خودنمایی می‌کرد و پدیدار می گشت. چون پس از انقراض امپراتوری روم در  ۴۷۶ میلادی، دوره تاریک اروپای غربی را شاهدیم و این بیزانس بود که تمدن و فرهنگ یونان را حفظ کرد و به اروپای غربی انتقال داد.

منبع:

• تاریخ بیزانس، نوشته محمد امیر شیخ نوری و محمدرضا نصیری
• انتشارات پیام نور، چاپ شده در ۱۱ مهر ۹۷
• تهیه الکترونیکی: سایت تاریخ ما، اِنی کاظمی