عکسی تکان‌ دهنده از تهران در ۱۳۰ سال پیش

در خلال دومین سفر مظفر الدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران به اوج خود رسید و مظفرالدین شاه پس از بازگشت از این مسافرت مجبور شد امین‌ السلطان را از کار برکنار و گروهی متشکل از پنج وزیر برای اداره امور کشور منصوب کند.

تصویر بالا متعلق به اواخر قرن نوزدهم میلادی در تهران است. تصویری از محله یهودیان تهران که توسط آنتوان خان تصویربرداری شده است، همزمان با حکومت مظفرالدین قاجار. ایران یکی از بدترین دوره‌های تاریخی خود را در زمان سلطنت مظفرالدین شاه تجربه کرد.

شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران در عصر مظفرالدین شاه قاجار بحرانی تر از دوره‌های قبل است. مظفرالدین شاه و دولت‌مردان او به مراتب ضعیف تر از گذشته عمل کردند و در جدال با کشورهای خارجی، اعتراضات مردمی و انتقادات گسترده گرفتار شدند. آنها با گرفتن وام‌های متعدد از روس و انگلیس و هزینه آن در محل‌های غیر ضروری، مثل سفر و هیئت همراه به اروپا، یک کشور مفلس و درمانده را تحویل مشروطه خواهان دادند.

به گزارش فرارو، مظفر، چهارمین ولیعهد ناصرالدین شاه، پنجمین فرزند ذکور او و پنجمین پادشاه سلسله‌ قاجار محسوب می‌شود.

مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به فرنگ بود و هیچ به دشواری‌ های تامین هزینه سفر‌ها اعتنا نمی‌کرد. روز ۲۳ فروردین ۱۲۷۹ او اولین سفر پرهزینه خود را به کشور‌های اروپایی آغاز کرد. شاه که چهارمین سال سلطنت خود را پشت سر می‌گذاشت، شدیداً علاقه‌مند بود که به تقلید از پدرش سفری به «فرنگستان» برود، ولی با خزانه خالی، امکان تامین هزینه چنین سفری فراهم نبود، تا این که روز ۹ بهمن ۱۲۷۸ امین‌السلطان (اتابک اعظم) صدراعظم وقت، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا کرد و عایدات گمرکات ایران را که ممر اصلی درآمد خزانه بود در ازاء آن به وثیقه گذاشت. با دریافت این قرضه مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه فراهم شد و موکب ملوکانه با جمع کثیری همراه که خود امین‌السلطان در راس آنان قرار داشت در روز ۲۳ فروردین سال ۱۲۷۹ راهی اروپا شد.

اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از کشور‌های روسیه و اتریش و سوئیس و آلمان و بلژیک و فرانسه و در راه بازگشت از ترکیه عثمانی دیدن کرد. مظفرالدین شاه می‌خواست از انگلستان هم دیدن کند که به علت مرگ ملکه ویکتوریا و سوگواری دربار انگلیس برنامه این مسافرت لغو شد.

دو سال بعد، مظفرالدین شاه هوس سفر پرهزینه دیگری به فرنگستان کرد. وی بعد از دریافت قرضه جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روس‌ها عازم فرنگستان شد. دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا که در ۲۲ فروردین ۱۲۸۲ آغاز شد شش ماه به طول انجامید.

در جریان دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران بالا گرفت و مظفرالدین شاه بعد از بازگشت از این سفر مجبور شد امین‌السلطان را از کار برکنار و هیئتی مرکب از پنج وزیر برای اداره امور مملکت تعیین نماید.

مظفرالدین شاه قاجار در کنار پادشاه انگلیس ادوارد هفتم و ملکه الکساندرا در سفر دوم فرنگ در سال ۱۹۰۲ میلادی

روس‌ها و انگلیسی‌ها دیگر حاضر نبودند وام تازه‌ای به ایران بدهند و عین‌الدوله برای تامین هزینه سفرشاه، مسیونوزبلژیکی را که به تازگی برای اداره امور گمرکات ایران استخدام شده بود با اختیارات فوق‌العاده‌ای مأمور افزایش درآمد گمرکات نمود. فشار به تجار برای افزایش حقوق گمرکی بر نارضایی عمومی افزود و هنگامی که مظفرالدین شاه در خرداد ماه سال ۱۲۸۴ شمسی سومین سفر خود را به اروپا آغاز کرد زمینه برای قیام عمومی در ایران فراهم شده بود.

مسافرت سوم شاه به اروپا روز ۱۶ خرداد ۱۲۸۴ آغاز شد و ۴ ماه به طول انجامید. این سفر نیز متعاقب دریافت یک وام ۲۹۰ هزار لیره‌ای از بانک شاهی انگلیس عملی شد.

مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ماه ۱۲۸۵ امضا کرد ۴ و ده روز بعد در ۱۸ دی ۱۲۸۵ درگذشت.

مظفرالدین شاه در گشایش اولین دوره مجلس شورای ملی

شاه در اکثر سال‌های حکومتش بیمار بود و اداره امور کشور در این مدت عمدتاً بر عهده امین‌السلطان، امین‌الدوله و عین‌الدوله، صدراعظم‌های وی بوده است. ایران یکی از بدترین دوره‌های تاریخی خود در زمان سلطنت مظفرالدین شاه تجربه کرد.