کریم خان زند و قتل عام افغان ها

افغان‌ها که از زمان سقوط صفویه، همواره در گوشه و کنار ایران مشکلاتی را فراهم می‌کردند، مورد تنفر مردم نیز بودند، نقش آنان در ساقط شدن سلسله صفویه، جنایات و تجاوزات‌شان به جان و مال و ناموس مردم در ولایات مختلف، حضورشان در لشکرکشی‌های تمام مدعیان سلطنت، تلاش آنها در ایجاد تفرقه بین حکومت‌ها، برای حفظ موقعیت خود و عدم وفاداری و پایبندی‌شان به سرداران جنگی، از علل اصلی تنفر مردم از آنان بود. در طی دوره دوازده ساله پس از قتل نادر همواره احتمال خطرآفرینی گروه‌های افغان وجود داشت. چون افغان‌هایی که در سپاه نادر بودند پس از قتل وی در همه ایالات پراکنده شدند.

عده‌ای از آنان به احمدشاه ابدالی و عده‌ای دیگر به گروه‌های راهزنی پیوستند. برجسته‌ترین این گردن کشان آزاد خان افغان بود که در نهایت مغلوب کریم خان شد. رضا قلی خان هدایت این چنین تعبیری از حضور افغانها در ایران دارد: طایفه افغان از زمان دولت صفویه تا آن گاه (زمان کریم خان) در ایران سرمایه شور و شر و کالای خسران و ضرر بودند.افغانها پس از شکست آزاد خان از کریم خان، به سپاه محمد حسن خان پیوستند و وقتی او نیز از کریم خان شکست خورد، آنان به خدمت کریم خان در آمدند. کریم خان که همواره شاهد فرصت طلبی‌های حقیرانه افغان‌ها بود و به عینه دیده بود که بی هیچ استواری رأیی چه گونه از قدرتی به قدرتی دیگر می‌پیوندند، به دلایل عدیده از جانب آنان احساس خطر کرده بود، زیرا به نظر می‌آمد آنان قصد طغیان علیه وی را دارند.

کریم خان به فکر چاره افتاد و تصمیم گرفت ریشه افغان‌ها را از ایران برکند، این بود که به تمامی حکام ایالات به صورت بسیار محرمانه دستور داد که تمام افغان‌هایی را که در گوشه و کنار کشور در سپاه خدمت می‌کردند در روز عید نوروز سال ۱۱۷۲ هجری به قتل برسانند. فسایی می‌نویسد:«فرمان صادر گردید که در هر جا افغانی ببینند بی‌مضایقه او را به قتل آورند.» در آن روز کشتار افغان‌ها شروع شده کلیه افغان‌ها طعمه شمشیر شدند و مردم نیز در هر جا افغانی دیدند، کشتند. دسته اول که حدود چهار هزار نفر بودند در تهران که محل اقامت کریم خان بود کشته شدند. دسته دوم را زکی خان برادر کریم خان همزمان در سمنان یکجا جمع کرد و ۱۹۰۰ نفر را کشت. در شهرهای دیگر ایران مانند کاشان، قم، یزد، اصفهان و گیلان نیز افاغنه قتل عام شدند. بنا به نوشته گلستانه روز عید نوروز در تمام ایران نه هزار نفر افغان کشته شدند و ثروت آنان از طرف مأموران دولتی ضبط گردید.