تاریخچه غارهای الورا: تلاقی آیینها در سنگ
در دل صخرههای بازالت سیاه منطقهی اورنگآباد (Aurangabad) در ایالت مهاراشترای هند، مجموعهای از غارهای شگفتانگیز وجود دارد که تجلی یکی از باشکوهترین دستاوردهای هنری و مذهبی بشر است غارهای الورا (Ellora Caves). این مجموعه که شامل بیش از ۱۰۰ غار طبیعی و ساختهشده است، نماد همزیستی سه آیین بزرگ جهان شرق بودایی، هندو و جین در کنار یکدیگر است.
غارهای الورا نهتنها شاهکار مهندسی سنگتراشیاند، بلکه نشانهای از دوران طلایی همزیستی فرهنگی در تاریخ هند باستان به شمار میآیند.
موقعیت و پیشزمینه تاریخی
غارهای الورا در دامنهی تپههای چاراناندری (Charanandri Hills) واقع شدهاند و فاصلهی کمی با غارهای معروف آجانتا (Ajanta) دارند.
این منطقه از قرن پنجم تا دهم میلادی مرکز شکوفایی مذهبی و فرهنگی امپراتوریهای مختلف هند بود.
در آن دوران، دین و هنر بهگونهای در هم تنیده بودند که معابد و صومعهها نهفقط مکان عبادت بلکه مراکز آموزشی و هنری محسوب میشدند.
ساخت غارهای الورا بین قرنهای ششم تا دهم میلادی انجام شد و پادشاهان سلسلههای راشتراکوتا (Rashtrakuta)، چالوکیا (Chalukya) و کادامبا (Kadamba) از مهمترین حامیان آن بودند.
تقسیمبندی مذهبی غارها
در مجموع، ۳۴ غار از میان بیش از ۱۰۰ غار الورا برای بازدید و مطالعه شناخته شده است.
این غارها بر اساس مذهب سازندگانشان به سه گروه تقسیم میشوند:
-
بودایی (غارهای ۱ تا ۱۲)
-
هندو (غارهای ۱۳ تا ۲۹)
-
جین (غارهای ۳۰ تا ۳۴)
این توالی نهتنها نشانهی همزیستی مذهبی است، بلکه بیانگر تحول تدریجی باورهای مردم هند در طول قرون میباشد.
غارهای بودایی (قرن ۵ تا ۷ میلادی)
قدیمیترین بخشهای مجموعه متعلق به بوداییان است. این غارها در ابتدا بهعنوان ویهارا (Vihara) صومعههای آموزشی و محل اقامت راهبان و چایتیا (Chaitya) تالارهای نیایش ساخته شدند.
ویژگیها
در این غارها، مجسمههای بودا در حالتهای مراقبه، خطابه و آرامش دیده میشوند.
غار شماره ۱۰ که به نام ویشواکارما (Vishvakarma Cave) یا “غار نجار” شناخته میشود، از زیباترین آثار بودایی در الورا است.
در این غار، تالاری باشکوه با ستونهای منظم، سقف کندهکاریشده به شکل تیرهای چوبی، و مجسمهای عظیم از بودا در حالت نیایش دیده میشود.
دیوارهای داخلی با نقوشی از زندگی بودا و داستانهای جَتاکا (Jataka Tales) تزئین شدهاند، که آموزههای اخلاقی و فلسفی را از زبان حیوانات و انسانها روایت میکنند.
غارهای هندو (قرن ۷ تا ۹ میلادی)
میتوان گفت دوران اوج شکوفایی هنری الورا با ساخت غارهای هندو رقم خورد.
این غارها از نظر مهندسی و نمادپردازی در سطحی حیرتانگیز هستند.
معبد کایلاسا – شاهکار جاودان
در میان غارهای هندو، غار شماره ۱۶ یا معبد کایلاسا (Kailasa Temple) برجستهترین و شگفتانگیزترین اثر است.
این معبد به افتخار خدای شیوا (Shiva) ساخته شد و بهطور کامل از یک تختهسنگ عظیم از بالا به پایین تراشیده شده است کاری که در تاریخ معماری جهان بینظیر است.
این پروژه عظیم در زمان پادشاه کرشنای اول (Krishna I) از سلسله راشتراکوتا انجام شد و تخمین زده میشود بیش از ۲۰ سال و هزاران کارگر برای تکمیل آن تلاش کردهاند.
در مرکز حیاط، معبد اصلی قرار دارد که با پلکانی سنگی از سطح پایین جدا شده و اطراف آن پر از مجسمههای فیل، گاو مقدس (ناندی)، رقصندگان و خدایان است.
برج مرکزی معبد حدود ۳۰ متر ارتفاع دارد و نقوش برجستهی آن صحنههایی از رامایانا و ماهابهاراتا دو حماسهی بزرگ هند را به تصویر میکشد.
معماران، سنگ را چنان استادانه تراشیدهاند که گویا بنا از چندین قطعه جدا ساخته شده است، در حالی که در واقع همه از دل یک کوه بیرون آمدهاند.
غارهای جین (قرن ۹ تا ۱۰ میلادی)
در آخرین دوره ساخت، آیین جین (Jainism) نیز جایگاه خود را در الورا یافت.
غارهای ۳۰ تا ۳۴ متعلق به پیروان این مذهباند و از نظر زیبایی و جزئینگری با آثار پیشین رقابت میکنند.
غار ایندرا سبا (Indra Sabha) و جگانات سبا (Jagannath Sabha) از معروفترین غارهای جین هستند.
در این غارها مجسمههایی از تیرتانکاراها (Tirthankaras) پیامبران جین دیده میشود، که در حالت مراقبه و سکوت مطلق نشستهاند.
تزیینات سقفها شامل نقوش گل، فیل، مار، و ستارگان است که نمادی از هماهنگی میان انسان، طبیعت و کیهان به شمار میآید.
هنر و نمادشناسی
غارهای الورا، فراتر از زیبایی ظاهری، بازتابی از فلسفهی زندگی در هند باستان هستند.
در اینجا، هنر ابزاری برای نیایش است و سنگ به وسیلهای برای بیان ایمان تبدیل شده است.
در حالی که بوداییان بر آرامش و رهایی تأکید داشتند، هندوها قدرت و کیهانشناسی را تجسم کردند، و جینها انضباط و دروننگری را به تصویر کشیدند.
به همین دلیل، الورا را میتوان دایرهالمعارف سنگی مذاهب هند نامید.
فناوری و شیوهی ساخت
آنچه غارهای الورا را بینظیر میسازد، روش ساخت آن است.
به جای افزودن مصالح، هنرمندان از بالا به پایین سنگ را تراشیدند.
در معبد کایلاسا، بیش از ۲۰۰ هزار تُن سنگ از کوه جدا و جابهجا شد بدون استفاده از فناوری مدرن یا ابزار فلزی پیشرفته.
سیستم دقیق زهکشی و تهویه نیز در طراحی لحاظ شده تا بارانهای موسمی آسیبی به سازهها نرساند.
با توجه به این دقت و هماهنگی، الورا را میتوان شاهکاری از مهندسی معکوس در دوران باستان دانست.
دوران افول و فراموشی
با فروپاشی سلسلههای حامی هنر و گسترش اسلام در هند در قرون میانه، فعالیتهای مذهبی در الورا کاهش یافت.
با این حال، برخلاف بسیاری از آثار دیگر، الورا هرگز کاملاً متروک نشد.
راهبان و زائران محلی همچنان از آن بازدید میکردند، و این استمرار موجب حفظ نسبی آثار شد.
در دوران استعمار بریتانیا، پژوهشگران غربی مانند جان بورگس (James Burgess) و الکساندر کانینگهام (Alexander Cunningham) مطالعات دقیقی بر روی غارها انجام دادند و طرحهای معماری آنها را ثبت کردند.
ثبت جهانی و حفاظت
در سال ۱۹۸۳ میلادی، غارهای الورا بهعنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شدند.
از آن زمان تاکنون، دولت هند و سازمانهای بینالمللی پروژههای مرمت و حفاظت را برای جلوگیری از فرسایش سنگها و آسیبهای ناشی از گردشگری گسترده اجرا کردهاند.
امروزه، الورا یکی از پربازدیدترین جاذبههای فرهنگی هند است و سالانه میلیونها گردشگر، پژوهشگر و زائر از آن دیدن میکنند.
تحلیل تاریخی
غارهای الورا را میتوان نماد وحدت در تنوع مذهبی هند دانست.
در زمانی که جهان اغلب شاهد تعارض میان عقاید است، در الورا سه مکتب بزرگ فکری در کنار هم و نه در برابر هم ایستادهاند.
این مکان نشان میدهد که چگونه هنر، زبان مشترک ایمانها بوده است.
از دید تاریخی، الورا نقطهی اوج هنر سنگتراشی هند است پلی میان سنت بودایی غارهای آجانتا و شکوه معابد سنگی جنوب هند.
همچنین بیانگر مرحلهای از بلوغ فرهنگی است که در آن مذهب، فلسفه و زیباییشناسی به وحدتی درخشان دست یافتهاند.
جمعبندی
غارهای الورا تنها یک مجموعهی مذهبی نیستند؛ مانیفست سنگی روح انسان هستند.
در هر غار، میتوان ردّی از تلاش بشر برای درک معنای هستی یافت؛ چه در سکوت بودا، چه در رقص شیوا و چه در مراقبهی تیرتانکاراها.
الورا در واقع گواهی است بر این حقیقت که تمدن، زمانی ماندگار میشود که ایمان و هنر در کنار هم رشد کنند.
امروز، وقتی خورشید بر برجهای سیاهرنگ معبد کایلاسا میتابد، سایهها و نور بر دیوارهایش میرقصند گویی هنوز زمزمهی نیایش قرنها پیش در میان صخرهها طنینانداز است.
