معماری باغ ارم

تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، به‌درستی مشخص نیست؛ ولی توصیف‌هایی از آن در سفرنامه‌های متعلق به قرن دهم و یازدهم هجری آمده‌است.این باغ در روزگار سلجوقیان و آل اینجو پا برجا بوده است. در زمان زندیه هم کریم‌خان زند در سازندگی و بهسازی این باغ کوشید. در زمان قاجاریه این باغ به مدت ۷۵ سال به دست سران ایل قشقایی افتاد. در این زمان عمارتی در این باغ ساخته شد. اما در زمان سلطنت ناصر الدین شاه قاجار عمارتی دیگر توسط حسین علی خان نصیر الملک پی ریزی شد که با مرگ وی خواهر زاده او ابولقاسم خان نصیر الملک امور باغ ارم را به دست گرفت و عمارت نیمه کاره را تکمیل کرد. این عمارت تا کنون پابرجاست. این باغ تنوع گیاهی بسیار بالایی دارد و گیاهان بسیاری از اقصا نقاط جهان در این باغ کاشته شده است؛ به شکلی که باغ در قالب یک نمایشگاه از انواع گل‌ها و گیاهان درآمده‌است. در حال حاضر این باغ در اختیار دانشگاه شیراز است؛ باغ گیاه‌شناسی آن در اختیار دانشکده کشاورزی و ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق قرار دارد. در تاریخ ۶ تیرماه ۱۳۹۰ در سی‌وپنجمین اجلاس کمیتهٔ میراث جهانی یونسکو باغ ارم شیراز به همراه هشت باغ دیگر ایرانی در فهرست میراث جهانی ثبت گردید.
ویژگی بناها
عمارت وسط، هسته مرکزی این باغ محسوب می‌شود.شیوه معماری عمارت این باغ به سبک زمان قاجاریه و به تقلید از سبک معماری زندیه است. این عمارت از نظر معماری، نقاشی، کاشی کاری و گچ بری از شاهکار های معماری زمان قاجار است. این عمارت، از سه طبقه، با تزئینات فراوان تشکیل شده‌است. اتاق‌های طبقه زیرین که تقریباً زیرزمین هستند، محلی است برای استراحت در روزهای گرم تابستان. تزئینات این اتاق‌ها، کاشی‌کاری‌های رنگین است. دو طبقه بالایی دارای ستون‌هایی است که از تخت جمشید الهام گرفته شده‌اند.
در پیشانی بنا، دو نیم‌دایره در دو طرف، و یک تابلو بزرگ در وسط قرار گرفته که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده‌است. این تابلو، تصاویری از شاهنامهٔ فردوسی و نبرد شاهان قاجار را نشان می‌دهد. این بنا بیش از هفتاد سال به خوانین قشقایی تعلق داشته که در دوران پهلوی مصادره شده‌است.
توصیف محوطه
درشمال غربی شهر شیراز و در کنار شهر باغ زیبایی ازدوره قاجاریه باقی‌مانده که به باغ ارم مشهور است . در سمت جنوب باغ مذکور رودخانه خشک شیراز از شرق به غرب امتداد دارد . وسعت باغ بیش از سه هکتار و از درختان مرکبات و سرو پوشیده شده است. جالبترین قسمت باغ خیابانی است که از شرق به غرب در وسط باغ احداث و در دو طرف آن درختان سرو کاشته اند و زیبایی خاصی را داراست . در میان درختان سرو این خیابان سرو بلند قامتی است که از دور جلب توجه میکند و بعلت موزون بودن آن آنرا سروناز میخوانند . نظیر سرو مذکور در سایر باغ های شیراز دیده نمی‌شود. صحن باغ را درختان زینتی و سرو و نارنج و انواع گلهای تزئینی پوشانیده و تزئین نموده است.
باغ ارم بوسیله دولت وکمکهای مادی شاهنشاه و شهبانو خریداری و تعمیر و به دانشگاه شیراز اهداء گردیده است . ساختمان آن به علت عوامل طبیعی به صورت مخروبه درآمده بود و دیوارهای باغ نیز از چینه بود که به طور کلی خراب شده بود . ضمن تهیه طرح تعمیراتی دیوار چینه آن برداشته شد و یک دیوار کوتاه سنگی با نرده آهنی در اطراف آن احداث گردید . تزیینات قسمتهای مختلف ساختمان تعمیر و تکمیل و مجدداً به صورت آبرومندی در آمد.
باغ مذکور از آثار دوره ناصرالدین شاه قاجار بشمار میرود و بوسیله مرحوم نصیرالملک ساختمان فعلی بنا شده است . در این مورد چند کتیبه سنگی در نقاط مختلف باغ از نصیرالملک باقی‌مانده است . اولین کتیبه سنگ مرمراست که در بالای سر در ورودی شمال شرقی باغ نصب شده و با خط نستعلیق چنین خوانده میشود : از وزیر شه نصیرالملک راد / دائمش باغ ارم آباد باد
علاوه بر کتیبه فوق شش کتیبه سنگی در نمای شرقی ساختمان به صورت ازاره دیده می شود که همه آنها با خط نستعلیق نقر و در آخر آنها تاریخ های مختلفی به چشم می خورد و نام نصیرالملک در آنها ذکر شده است . در آخر کتیبه اولی تاریخ ۱۳۳۹ نوشته شده است. اشعار کتیبه دوم مربوط به شوریده شیرازی شاعرمعروف دوره قاجاریه می باشد . کتیبه سوم بیت اول آن تاریخ بنای ساختمان را مشخص می سازد چنین است. از وزیر شه نصیرالملک راد / دائمش باغ ارم آباد باد
در کتیبه چهارم تاریخ ۱۳۳۹ دیده می شود و اشعار آن مربوط به فصیح الملک شوریده شیرازی است. در کتیبه چهارم نیز رمضان المبارک ۱۳۱۵ دیده می شود و مربوط به تعمیرات بنا در دوره مظفرالدین شاه قاجار میباشد . در کتیبه پنجم در آخر کتیبه چنین خوانده می شود : “حسب مستطاب اجل اشرف آقای نصیرالملک “.
در کتیبه ششم که در سمت چپ و پای ایوان جنوبی نصب شده است ، چنین خوانده میشود : “خادم اهل بشارت خان بنده درگه نصیرالملک ۱۳۴۰” کتیبه های مذکور مربوط به تعمیراتی است که بتدریج در این بنای با ارزش صورت گرفته است . جالبترین تعمیرات در سالهای اخیر در این بنای ارزنده انجام پذیرفت که به کلی آنرا از وضع خراب گذشته خارج نموده است.
آینه کاری تالار آینه و نقاشی های جالب رنگ و روغن سقف اتاقها و ایوان ها ترمیم گردید. محوطه باغ که به صورت مخروبه ای درآمده بود مجدداً تعمیر و با همان طرح اصلی خود ترمیم گردید . قسمت عمده از کاشیکاری نمای جرزها که فرو ریخته بود مجدداً با همان سبک اولیه در محل نصب گردید.
یکی از قسمت های بسیار جالب این بنا پنجره های آهنی است که در طبقه اول ساختمان در پای ایوان بزرگ دو ستونی در مدخل سردابه قراردارد و از نمونه های جالب پنجره های آهنی در دوره قاجاریه محسوب میشود . قسمت عمده درهای چوبی از چوب ساج تهیه گردید و به همین جهت با گذشت سال ها سالم باقی‌مانده و هیئت اصلی خود را حفظ نموده اند. کاشی کاری پیشانی ایوان مرکزی و اطراف آن از جالبترین کاشی کاری های دوره قاجاریه محسوب می شود که نمونه آن در سایر بناهای دوره قاجاریه دیده نمی‌شود . چه در ساختمان دیوانخانه قوام الملکی یا اندرون زینت الملکی و یا سایر بناهای دوره قاجاریه نظیر کتیبه کاشی کاری پیشانی ایوان ساختمان باغ ارم دیده نمی‌شود و به همین جهت آنرا باید از نمونه های منحصربه فرد دانست.
از مرحوم نصیرالملک بناهای ارزنده ای در فارس باقی‌مانده ازجمله آنها مسجد نصیرالملک ، خانه نصیرالملک و باغ ارم می باشد . ساختمان قدیمی آن از بناهای بسیار جالب و بی نظیر دوره قاجاریه محسوب می شود . ایوان دوستونی مرکزی و دو ایوان اطراف آن از شاهکارهای معماری محسوب می شوند. حاشیه های کاشی کاری جرزهای ایوان از نمونه های جالب کاشیکاری دوره قاجاریه محسوب میشود . عمارت آن با داشتن کاشی کاری ها و حجاری ها و نقاشی های رنگ و روغن از جمله بناهای پر ارزش و مهم شیراز و نقوش ازاره سنگی آن از نمونه های جالب حجاری محسوب می شود.
از جمله قسمتهای بسیار جالب این بنای با ارزش سردابه ای است که در طبقه زیرین این ساختمان قرار دارد و آب جاری از وسط آن می گذرد و به همین جهت سردابه مذکور از نظر زندگی در تابستان محل بسیار مناسبی بوده است. گچبری های بسیارزیبایی در قسمتهای مختلف و از جمله در ایوان های نمای شرقی دیده می شود که منظره جالبی به این بنای با ارزش داده است.
عکس سبک های معماری بر اساس محدوده: معماری ایرانی %d9%85%d8%b9%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%8c-%d8%a8%d8%a7%d8%ba-%d8%a7%d8%b1%d9%85 Tarikhema.org
شش کتیبه سنگی در نمای شرقی ساختمان باغ ارم دیده میشود. کتیبه های سنگی مذکور بر نمای جرزهای طبقه اول نصب و خط همه کتیبه ها نستعلیق است. دو کتیبه در زیر ایوان دو ستون سمت راست و دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی بزرگ و دو کتیبه دیگر زیر ایوان دو ستونی سمت راست نصب گردید و به ترتیب کتیبه های مذکور را از سمت راست مورد بررسی قرارمیدهیم. اولین کتیبه سمت راست در پای ستون سمت راست ایوان سمت راست نصب شده علینقی الشریف عمل استاد باشی حجار ۱۳۳۹. اشعار مربوط به مرحوم فصیح الملک شوریده شیرازی است.
کتیبه ی دوم سنگی در پای ستون سمت چپ ایوان شمالی نصب گردید ، خط کتیبه مذکور نیز خط نستعلیق است . اشعار نیز اثر طبع مرحوم حاجی فصیح الملک شوریده شیرازی است . کتیبه بعدی که سرباز دوره هخامنشی را نشان می دهد که در یک دست نیزه و در یک دست دیگر او گرزی قرار دارد ، کلاه را با آن که سعی نموده اند به فرم نیزه داران تخت جمشید حجاری نمایند ولی ساده است و هیچ گونه تزییناتی ندارد.
کتیبه مذکور در دو طرف ایوان قرینه سازی است ولی به هر حال با آنکه تقلید از نقوش برجسته تخت جمشید شده جذابی و فرم زیبای نقوش برجسته نیزه داران پارسی تخت جمشید را ندارد. سه پنجره آهنی در پای ایوان مرکزی دیده میشود که دو پنجره آهنی طرفین بزرگتر و قرینه سازی است. پنجره وسط دو پنجره دارای اندازه بزرگتری است، پنجره های آهنی مذکور قدیمی و مربوط به زمان احداث ساختمان می باشد سپس کتیبه ای با خط نستعلیق نصب شده. کتیبه بعد نیز به خط نستعلیق نقر شده.
کتیبه بعدی نظیر کتیبه سمت راست یک سرباز هخامنشی را نشان می دهد که به همان فرم نقش برجسته سمت راست حجاری گردید و سپس کتیبه سنگی دیگری است که با خط نستعلیق حجاری و نصب شده . سر در شمال شرقی باغ ارم : این سرا در سمت شمال شرقی باغ ارم و در انتهای آن قرار دارد و از نمونه های جالب و ارزنده از نظر فرم و تزئینات محسوب میشود .
کاشی کاری های سر در منحصر به چند کتیبه و چند قطعه کاشیکاری است ولی از نظر فرم ساختمان از نمونه های منحصر به فرد محسوب میشود، در بالا و در پیشانی سر در کتیبه ای به خط نستعلیق بر روی کاشی معرق نصب گردید . نصر من الله و فتح قریب در زیر کتیبه کاشی کتیبه ای از سنگ مرمر لیمویی رنگ قرار دارد که در سطر اول آن کلمه شریفه بسم الله الرحمن الرحیم و سپس یک بیت شعر با خط نستعلیق در زیر آن بر روی سنگ حجاری شده که چنین خوانده می شود : از وزیر شه نصیرالملک راد / دائماً باغ ارم آباد باد
تاریخ مذکور مربوط به دوره سلطنت مظفرالدینشاه قاجار و زمانی است که نصیرالملک حکمران فارس بوده است، در هر سمت در دو طاقنما در طرفین دیده میشود که بالای آنها در هر طرف یک کتیبه کاشی کاری نصب گردید . کتیبه های کاشیکاری طرفین در با خط نستعلیق با زمینه سورمه ای است و نوشته آن به صورت معرق است که آیه ای از قرآن مجید است.
علاوه بر کتیبه های فوق چند کتیبه کاشیکاری معرق برجسته در اطراف سر در مذکور دیده میشود که جلوه خاصی به سر در داده است . در جلو ساختمان اصلی باغ در سمت مشرق حوض وسیعی قرار دارد. روی هم رفته ساختمان باغ ارم را از نظر نقاشی های رنگ و روغن ، درهای چوبی نفیس و منبت کاری های روی آن ، پنجره های مشبک آهنی ، ازاره سنگی بنا ، مقرنس ها و گچبری و کاشی کاری های نما و پیشانی ساختمان و ستون های سنگی از نمونه های جالب هنری دوره قاجاریه باید محسوب داشت.
عضویت
اطلاع از
guest

0 نظرات
بازخورد درون خطی
دیدن تمامی دیدگاه ها