تپه سیلک -از ۵۵۰۰ سال پیش از میلاد
سیلک محوطه باستانی وسیعی است در کنار روستای دیزچه در کنار جاده ای که کاشان را به فین وصل میکند.این محوطه دو تپه شمالی و جنوبی با فاصله ۶۰۰متر دارد.
در اطراف تپه جنوبی دو گورستان قرار دارد. این منطقه توسط رومن گیرشمن حفاری شده است.در تپه شمالی دو دوره فرهنگی مشخص شد که قدیمیترین آثار آن به ۷۵۰۰سال پیش تعلق دارد و حدود ۶۱۰۰سال پیش متروک شده است.درتپه جنوبی نیز از ۶۱۰۰سال پیش زندگی جاری بوده است.
دوره دیگری نیز شناخته شده است که در این دوره زیگورات سیلک ساخته شده است و به ۵۰۰۰سال تا ۴۲۵۰سال پیش تعلق دارد. دو گورستان به ۳۵۰۰ سال قبل و ۳۰۰۰ سال قبل یعنی دوره ماد ها تعلق دارند. این منطقه را شاید بتوان تنها شهر جهان محسوب کرد که هفت هزار و پانصد سال در آن زندگی جاری است.
خاکسپاری در این دو گورستان مادی با موارد دیگر خاکسپاری در فلات ایران فرق دارد و نشان از ظهور فرهنگ جدیدی دارد. آنها ابتدا گودالی حفر میکردند و جسد را در آن قرار میدادند سپس روی آنرا خاک میریختند تا مانند سقفی شیروانی از سطح زمین بالاتر آید و روی تپه خاکی را سنگ میگذاشتند.
درون قبرها اشیای سفالی و مفرغی و تزیینی قرار میدادند. در این زمان هنوز طلا شناخته نشده بود. سفال مادی این دوره شبیه سفالهای نوشیجان و گودین و همچنین شبیه سفالهای فریگ است .
سبک ساخت این سفالها با دوره های قبل متفاوت است.در این میان ظروف آبخوری با آبریزهای به شکل منقار پرندگان دیده میشود که کاملا نوظهور است. این ظروف طرحهای متنوعی دارندو مشابه آنها در شمال غرب ایران دیده شده ولی آنها بدون طرح هستند.
در هزاره اول پیش از میلاد در همه فلات ایران همه گیر شد. ظروف لوله منقاری سیلک را میتوان از اولین نمونه های آن دانست.
یک دژ مادی نیز بر روی تپه کشف شد. در دیوارهای این دژ میان خشتهای گلی از سنگ لاشه استفاده شده است که نمونه مشابه آنرا در تاریخهای قدیمی تر در فلات ایران نمیتوان دید. احتمالا این نوع آوری توسط معماران اهل سیلک بوجود آمده است تا استحکام دیوارها بیشتر شود.
گیرشمن کشف کرد که سازه عظیم سیلک بر روی سکو قرار گرفته است که بعد از آن در شهرهای اورارتویی ومادی میتوان این نوع سکوها را مشاهده کرد.
کاسه های با لبه واریخته در این مکان بسیار دیده میشوند که به دوره آغاز نگارش تعلق دارند و بر روی آنها آثاری از نگارش دیده میشود که به دوره آغاز نگارش ایلامی تعلق دارند.
در حفاری هایی که در زمستان سال ۱۳۸۰ انجام شد دیوار خشتی سکوی زیگورات نمایان شد و این زیگورات را میتوان قدیمی ترین زیگورات فلات ایران و بین النهرین نامید. چهار گوشه زیگورات رو به چهار جهت اصلی جفرافیایی بوده و سه طبقه داشته است.
دو برجک قوس دار نیز در بالاترین سطح زیگورات قرار دارند که رو به سمتی هستند که در طلوع آفتاب اولین شعاعهای نور خورشید را جذب میکنند. بر بالای زیگورات نیز اتاقکی قرار داشته است.البته باید گفت نظرات مختلفی در مورد زیگورات بودن یا نبودن این سازه بیان شده است و در مورد آن نمی توان نظر قطعی داد، تنها می توان آنرا به عنوان یک نظریه قبول کرد
تعداد ۳۲ زیگورات در ایران و بین النهرین شناسایی شده است که به دوره های تاریخی اورنمو موسس سلسله اور در حدود سالهای ۲۱۱۲پ م تا زمان آشور بانیپال پادشاه آشور در سال ۶۳۱پ م تعلق دارند.
در ایران سه زیگورات شوش،هفت تپه و چغازنبیل قرار دارند.زیگورات سیلک چهارمین زیگورات کشف شده در فلات ایران میباشد.این زیگورات که از بقیه موارد مشابه قدیمی تر است در مرکز فلات ایران قرار دارد و از این پس نباید بنای زیگورات را بنایی سومری تلقی نمود بلکه میتوان آنرا سبکی معماری فرض کرد که از مرکز فلات ایران برآمده است.
قدیمی ترین ظاهر انسان آسیانی بر روی استخوانی در سیلک ۴۰۰۰ پ م با شب کلاه و لنگ کشف شده است
