تاریخ اختراع رادیو و ورود آن به ایران

دو سده پیش چیزی به نام رادیو نداشتیم اما امروزه یکی از متداول ترین تکنولوژی ها در اغلب منازل، اتومبیل و … می باشد. در نوشتار مذبور با تاریخ اختراع رادیو آشنا می شوید.

امروزه یکی از تکنولوژی های متداول در خانه ها، اتومبیل و حتی گوشی های همراه رادیو می باشد که کوشش ها برای اختراع آن به اواخر قرن نوزدهم میلادی مربوط می شود. اگر تمایل دارید از تاریخچه رادیو بیشتر اطلاع یابید، با ادامه مطلب همراه ما باشید.

آشنایی با تاریخچه رادیو در جهان و ایران

امروزه می توان رادیو را یکی از مرسوم ترین و مهم ترین فناوری در اغلب منازل، اتومبیل، و به صورتی کاملا در دسترس در همه تلفن های همراه مشاهده کرد. ولی دو قرن پیش چنین وسیله ای وجود نداشت و تلاش ها برای اختراع رادیو به اواخر قرن نوزدهم میلادی باز می گردد. در این مطلب به تاریخچه رادیو در جهان و ایران می پردازیم.

پیشینه رادیو در جهان

در سال ۱۸۶۰ میلادی جیمز کلارک ماکسول فیزیکدان و ریاضی دان اسکاتلندی، برای نخستین بار نظریه امواج الکترومغناطیسی را مطرح نمود. ۲۷ سال بعد دقیقا در سال ۱۸۸۷ میلادی مهندس و فیزیکدان آلمانی هنریش رودولف هرتز تئوری ماکسول را تایید و توانست بدون سیم و توسط استفاده از نوسانات الکترونیکی امواج را از محلی به محل دیگر منتقل کند. به این ترتیب اسم هرتز به عنوان واژه بین المللی برای ذکر فرکانس های رادیویی استفاده می شود.

در سال ۱۸۹۰ برانلی فرانسوی تست هایی در مورد امواج الکترونیکی انجام داد و در نهایت الکساندر پوف دانشمند روسی توانست آنتن را اختراع کند و دستگاه تلگراف مورس را بسازد. تلاش ها در زمینه گسترش این دانش ادامه یافت تا این که در قرن نوزدهم تحقیقات در زمینه سیستم تلگراف بی سیم توسط مهندسی ایتالیایی به صورت جدی پی گرفت.

گوگلیمو مارکونی در سال ۱۹۸۵ موفق شد اولین سیگنال های رادیویی به فاصله ۱.۵ مایل برابر ۳ کیلومتر را مخابره نماید. وی در سال ۱۸۹۷ در ایتالیا یک ارتباط بی سیم بین دو کشتی جنگی در یک مسافت ۱۲ کیلومتری برقرار کرد. در همین سال ها کمپانی مارکونی در بازار سهام پر رونق شد و وی با تحسین جوامع بین المللی مواجه شد.

ادیسون و اندرو کارنگی هم در شرکت وی سرمایه گذاری نموده و سرانجام در سال ۱۹۰۱ در کامل کردن اختراع خود موفق شد. نشانه های بی سیم از یک سمت اقیانوس اطلس یعنی انگلیس به آن طرف اقیانوس یعنی امریکا ارسال می شد. این موفقیت در انتقال سیگنال میان دو سوی اقیانوس اطلس این خواسته عمومی از طرف مردم را ایجاد نمود که راهی برای پخش صدای انسان از رادیو یافت گردد.

ولی ضعیف بودن لامپ های رادیو معضلی بود که مانع توسعه و تکامل این اختراع می شد. برای رسیدن به این هدف در سال ۱۹۰۶ دوفورست فیزیکدان امریکایی لامپ سه الکترونیکی را اختراع نمود که می تواند در رادیو الکتریسیته استفاده کرد ولی بعد از او روبرت فون لیئن با اختراع لامپ های قوی تحولی اساسی در عرصه دستگاه های الکترونیکی ایجاد نمود.

و در سال ۱۹۱۰ برای نخستین بار صدای آواز و موسیقی اپرای متروپولتین نیویورک در سرتاسر امریکای شمالی شنیده شد. در سال ۱۹۱۳ گروهی از دانشمندان تلاش نمودن که صدای موسیقی در همه نقاط جهان به طور کامل شنیده شود.

• رادیو و  آغاز جنگ جهانی اول

در ذکر تاریخچه رادیو شایان ذکر است با آغاز جنگ جهانی اول؛ این وسیله نیز همراه با سایر اختراعات به عرصه نظامی وارد شد و از رادیو به عنوان جنگ افزار کمکی استفاده گردید و به عبارتی با آنچه که پیشتر اشاره شد، ابتدا تلگراف بی سیم تحت تکمیل و استفاده واقع شد و در ادامه در سال ۱۹۱۴ رادیو هم تحت استفاده قرار گرفت و با تلاش مهندسان و دانشمندان کامل شد.

با شروع جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ و خاتمه یافتن آن در سال ۱۹۱۸ بیش از تایم دیگری دولت ها و گروه های سیاسی علیه یکدیگر جنگ روانی را شروع نمودند. در این جنگ هر یک از طرفین از هر امکانی جهت تخریب یکدیگر استفاده نمودند. رادیو هم به عنوان رسانه ای نوظهور بهترین ابزار برای مبارزه و جنگ روانی شناخته شد. و در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ تلگراف بی سیم نوید، خاتمه جنگ را به تمام جهانیان اعلام نمود.

ولی بعد از پایان جنگ جهانی اول بهره برداری غیرنظامی از رادیو که پیشتر در جنگ از آن به عنوان جنگ افزار کمکی، کمک گرفته شده بود، شروع شد و به بیان دیگر با فراهم شدن زمینه استفاده از رادیو به عنوان یک وسیله ارتباط جمعی الکترونیکی، جامعه بشری فرصت پیدا کرد در کنار رادیو زندگی نماید. به این ترتیب تاریخ آغاز بهره برداری عمومی از رادیو سال ۱۹۲۰ اعلام شده است. ولی باید اشاره کرد این سال ، سال تکمیل شدن بخشی از این اختراع بوده و هنوز رادیو به طور کامل تجهیز نشده بود.

• آغاز بهره برداری عمومی از رادیو

تاریخچه آغاز بهره برداری عمومی از رادیو به سال ۱۹۲۰ باز می گردد. نخستین دستگاه های پخش منظم رادیویی در همین سال در انگلستان وارد کار شدند. نخستین کنفرانس بین المللی رادیویی با شرکت ۲۷ کشور دنیا هم در سال ۱۹۲۶ در برلین تاسیس شد و آیین نامه مقررات ارتباطات رادیویی تصویب شد.

پایه گذاری اولین کانال های رادیویی، اکثرا کار سازندگان لوازم و کالاهای رادیو الکتریک بود که قصد داشتند تجربه هایشان را تعمیم و گسترش دهند و تکنیک های خود را با پخش کنسرت و اخبار به میان مردم بفرستند. در این کار با توجه به کشورهای مختلف یا آزادی عمل کامل بود یا برعکس دولت ها به صور مختلف دخالت داشتند.

همزمان با راه اندازی ایستگاه رادیویی پترزبورگ، حتی پیش از آن، کانال های رادیویی در کشورهای مختلف راه اندازی گردید. در سال ۱۹۱۹ در هلند، در ۱۹۲۱ در ملبورن و در ۱۹۲۲ سیدنی استرالیا ایستگاه رادیویی شروع به کار کردند. در سال ۱۹۲۲ در بلژیک، آلمان و چکسلواکی و تا سال ۱۹۲۶ در بیشتر کشورهای دیگر مانند فنلاند، لهستان، مکزیک، هند، نروژ، ژاپن و … ایستگاه های رادیویی راه اندازی شدند.

به هر روی آنچه جلب توجه می کند پیش بودن ایالات متحده امریکا در اکثر جنبه فعالیت های رادیویی بوده به نحوی که هجوم برای ایجاد ایستگاه های پخش رادیویی در سال ۱۹۲۲ در این کشور سبب تاسیس ۴۵۱ ایستگاه فرستند رادیویی در یک سال شد. و تعداد این ایستگاه ها تا سال ۱۹۲۵ به ۵۲۸ ایستگاه رسید.

در این بین، پیشرفت های رادیویی اروپا کندتر از امریکا بوده و از سال ۱۹۲۱ به بعد هر سال فرستنده ها و برنامه های منظمی در قاره اروپا ایجاد شدند. به نحوی که در سال ۱۹۲۵ در ۱۹ کشور اروپایی ایستگاه فرستنده رادیویی تاسیس شدند و در سال ۱۹۲۲ رادیو بی بی سی ایجاد شد و در روسیه کنونی هم اول ایستگاه رادیویی پره داجا از مسکو شروع به کار نمود و بعد توسعه یافت.

• رادیو و تاثیر آن بر جنگ جهانی دوم و بعد از آن

رادیو در طول جنگ جهانی دوم و حتی تا ۱۰ سال بعد از آن نیز در اوج ترقی بود و هیچ یک از برنامه هایش مخاطبینی کمتر از چند میلیون نفر نداشت. در این زمان رادیو چهره ی مولد و خلاق از خود نمایان کرد. تهیه برنامه های واقعی و اغلب مستند که گهگاه با چاشنی خلاقیت نویسندگان همراه می شد و تولید برنامه ها با آمیزه ای از گفتار، گفتگو و نمایش از ابداعات رادیویی این دوره بود.

به هر روی، با خاتمه جنگ جهانی دوم رادیو به تدریج به وسیله ای همگانی تبدیل شد و اختراع ترانزیستور و کاربرد آن در رادیو در دهه ۱۹۵۰ این ابزار ارتباطی را با سرعت و وسعت زیادتری جهانگیر نمود. توسعه ایستگاه های رادیویی، رونق اقتصادی برای تولید کنندگان و فروشندگان سیستم های فرستند و گیرنده و از همه مهمتر بالا رفتن تعداد شنوندگان و علاقمند به رادیو و پررنگ شدن نقش این رسانه شنیداری در زندگی مردم سبب شد آغاز دهه ۱۹۳۰ را شروع عصر طلایی رادیو در دنیا بدانند.

رشد رادیو و ازدیاد مخاطبان آن در سال های بعد موجب شد از این رسانه به عنوان رسانه ای گروهی، فراگیر و استراتژیک اسم ببرند. در دهه ۱۹۵۰ اختراع ترانزیستور و کاربرد آن در رادیو موجب شد این ابزار ارتباطی با سرعت بیشتری در دنیا مورد توجه قرار گیرد. رادیو ترانزیستوری موجب شد دیگر رادیو در هر جایی حضور داشته باشد و مردم بتوانند به راحتی به رادیو دسترسی داشته باشند و آن را جابجا نموده و در حال انجام امور خود به رادیو گوشی کنند.

رادیو لامپی های قدیمی بزرگ و گران قیمت بوده و در ضمن مصرف برق زیادی هم داشتند ولی رادیو ترانزیستوری مشکل مصرف برق نداشته و مهمتر این که بسیار ارزان و کوچکتر هم بودند. آن قدر کوچک که در جیب هم جای شده و قابل حمل بودند.

تاریخچه ورود رادیو به ایران

تاریخچه پایه گذاری رادیو در ایران هم با تلگراف بی سیم مرتبط است. در سال ۱۳۰۳ وزارت جنگ وقت، به جهت راه اندازی مقدمات برپایی تلگراف بی سیم، یک دستگاه کامل فرستنده بی سیم موج بلند به توان ۲۰ کیلووات برای تهران و ۶ دستگاه موج بلند ۴ کیلوواتی برای شهرهای کرمانشاه، کرمان، تبریز، مشهد و خرمشهر سفارش دادند.

از این زمان ساختمان های ضروری هم در زمین های قصر قاجار بنا شدند و اولین دکل موج بلند با ارتفاع ۱۲۰ متر در این زمین ها نصب گردید و دستگاه فرستنده ۲۰ کیلو واتی موج بلند هم در روز ۲۴ اردیبهشت نصب شد و در همین زمان آموزشگاهی در وزارت جنگ به اسم مدرسه بی سیم قشون بنا شد تا نیروی انسانی لازم جهت بهره برداری از فرستند بی سیم تربیت کند.

سرانجام در ۶ اردیبهشت ۱۳۰۵ نخستین فرستنده بی سیم ایران توسط رضاشاه پهلوی با پخش تلگرافی برای دعوت عموم برای همکاری با کشورهای مختلف دنیا گشایش پیدا کرد. هیات وزیران در روز ۲ مهر ۱۳۱۳ استفاده از رادیو را تصویب نمود و مقرراتی وضع گردید که برای نصب آنتن و استفاده از رادیو اجازه وزارت پست و تلگراف وقت نیاز بود.

به این ترتیب در ادامه مقدمات تاسیس رادیو در سال ۱۳۱۶ طبق گزارش وزیر پست و تلگراف آن زمان، جهت ایجاد مرکز فرستنده رادیو در تهران با اجازه و موافقت رضا شاه برای خرید ۳ دستگاه فرستنده رادیویی موج کوتاه و موج متوسط و در ضمن احداث ساختمان های لازم فراهم گردید و در پی این کار تاسیس رادیو در تهران و در ماده ۱۱ اساسنامه سازمان پروش افکار پیش بینی شد.

از این رو در پی تصویب این اساسنامه در ۱۲ دی ۱۳۱۷ و تشکیل کمیسیون های شش گانه آن از جمله رادیو ، پیگیری و تاسیس اولین رادیوی ایران قوت بیشتری گرفت. در نهایت در ۴ اردیبهشت ۱۳۱۹ نخستین فرستند رادیویی ایران در مکان بی سیم جاده شمیران افتتاح گشت.

با حضور ولیعهد و سخنرانی نخست وزیر وقت، این فرستنده افتتاح شد و به پخش برنامه ها که شامل اخبار، موسیقی ایرانی، موسیقی خارجی و گفتارهای ساده درباره کشاورزی، بهداشت، تاریخ، جغرافیا، ورزش و … مشغول شد.

• برنامه های رادیو در آغاز کار

تاریخچه آغاز به کار برنامه های رادیو در کشور به سال ۱۳۱۹ باز می گردد. در این سال رادیو تهران در یک شبانه روز تنها ۸ ساعت برنامه اجرا نموده که شامل اخبار، موسیقی ایرانی، گفتار فرهنگی، مذهبی و … بود. در سال ۱۳۲۲ رادیو تهران قسمت دیگری به تعداد بخش های پیشین خود اضافه نمود و در صبح هم برنامه ها سه ساعت افزایش یافتند.

در سال ۱۳۲۴ برای روزهای تعطیل هم برنامه مدونی پخش می شد. در آغاز تاسیس رادیو تهران دو فرستنده داشت که یکی روی موج متوسط و دیگری روی موج کوتاه قرار داشت. برای پخش برنامه های خود از یک استودیوی در محل اداره بی سیم استفاده می نمود. در سال ۱۳۲۷ یک فرستنده در اختیار رادیو گذاشته شد و یک ساختمان کوچک در میدان ارگ جهت پخش اخبار تاسیس شد.

در سال ۱۳۳۶ اسم رادیو تهران به رادیو ایران تبدیل و بعدها در کنار رادیو ایران فرستنده ای به اسم رادیو تهران مشغول به کار شد که در ابتدا فقط موسیقی پخش می کرد.

• رادیو بعد از انقلاب

قابل ذکر است که بعد از جنگ جهانی دوم، به جهت دریافت پیام های رادیویی توسط مردم، طرح هایی هم در مورد تهیه و نصب گیرنده رادیو و بلندگوها در شهرها از سوی شهرداری و در بعضی روستاها از طریق مالکان ده صورت گرفت که اوج آن پس از پیدایش رادیوهای ترانزیستوری ارزان قیمت بوده است.

با توجه به تصمیمی که دولت وقت در فروردین ۱۳۴۳ گرفت همزمان با اجرای قانون اصلاحات ارضی و به جهت بالا بردن سطح معلومات فنی و اجتماعی کشاورزان و دسترسی به دیگر اهداف تنظیم شده با همکاری بانک کشاورزی و عمران روستایی، مراتبی فراهم شد که میزان کافی رادیوهای ترانزیستوری ارزان تهیه و به صورت اقساط طولانی توسط شرکت های تعاون و روستایی به کشاورزان فروخته شود که این طرح سبب رشد و همه گیر شدن رادیو در بین اقشار جامعه کمک نمود.

بعد از انقلاب اسلامی اسم رادیو و تلویزیون ملی به صدا و سیمای جمهوری اسلامی تغییر یافت و رادیو زیر نظر صدا و سیما با اهداف و تشکیلات خاصی همراه شد و در حال حاضر با شبکه های متعدد به کار خود ادامه می دهد.