نقش رستم

نقش رستم

 

نقش رستم در فاصله ۵ کیلومتری تخت جمشید قرار دارد. در این محل که در گذشته حتما از قداست خاصی بر خوردار بوده، داریوش اول هخامنشی مقبره خود را در سینه صخره ای کوه به صورت یک گور دخمه ساخت. ساخت این آرامگاه از سال ۵۱۹ پیش از میلاد آغاز شد. پس از او سه شاه دیگر هخامنشی به تقلید از او سه مقبره دیگر برای خود در کنار مقبره داریوش می سازند. در این محل ساختمان زیبای معروف به کعبه زرتشت و چند سنگ نگاره از ساسانیان نیز قرار دارد. یک سنگ نگاره ایلامی نیز در نقش رستم قرار داشته که در دوره ساسانی بر روی آن سنگ نگاره ساسانی را حجاری کرده اند.

 

در بالای ورودی مقبره داریوش اول دو سنگ نگاره از او بر جای مانده که اطلاعات مهمی از کشور زمان هخامنشیان به ما می دهد. در کنار مقبره داریوش، مقبره پسر او خشیارشا قرار دارد. اردشیر اول و داریوش دوم پسر و نوه خشیارشا نیز دو مقبره دیگر در این محل ساخته اند.

در هر یک از این گور دخمه های هخامنشی از سه تا نه قبر قرار دارد که خانواده شاهی در آنجا دفن می شدند. بقیه شاهان این سلسله قبور خود را در دامنه کوه رحمت در کنار تخت جمشید کنده اند.

نمای مقبره داریوش همانند نمای کاخ تچر تخت جمشید است که محل زندگی داریوش و خانواده اش بود. از آنجا که آنها عقیده داشتند که پس از روز رستاخیز مردگان از خواب بر می خیزند، مقبره شاه را همانند کاخ محل زندگیش ساخته اند تا پس از رستاخیز احساس غربت نکند. بر اساس منابع تاریخی می دانیم که داریوش پدر و مادر خود را برای بازدید از مقبره فراخوانده است و طناب بالابری که آندو را به درون مقبره می برده پاره شده و پس از سقوط جان باخته اند. داریوش نیز پس از این حادثه دستور می دهد عاملین این سهل انگاری یا شاید دسیسه اعدام شوند.

 

روبروی مقبره ها، برج عظیمی قرار دارد که یکدست از سنگ های تکه تکه ساخته شده است. مورد استفاده این برج دقیقا مشخص نیست و در مورد آن نظریه های مختلفی داده اند. یکی از این نظریه ها این است که آثار مکتوب مقدس زرتشتی را در آنجا نگه می داشته اند. نظریه دیگر میگوید این بنا مورد استفاده گاه شماری داشته است و از روی سایه هایی که روی سنگ های آن می افتاده روز شمار ماههای سال مشخص می شده است.

برخی نیز گفته اند این محل مخصوص نگه داری آتش مقدس بوده ولی آیا در زمان هخامنشیان آتش مقدس وجود داشته است؟ آیا تخت جمشید محل بهتری برای نگه داری آن نبوده است؟

عمر این برج در حدود بیست و پنج قرن است و همچنان سالم و با شکوه در مقابل صخره عظیم روبروی خود ایستاده است .

دو کیلومتر جنوب نقش رستم بنای نیمه کاره ای دیده میشود که شبیه مقبره کورش در پاسارگاد است. شاید کمبوجیه دستور ساخت آنرا داده بود و موفق به اتمام آن نشده است

 

اردشیر اول

 

اردشیر اول تصویری از دیهیم ستانی خود از اهورامزدا را در نقش رستم بر جا گذاشته است .پدر اردشیر روحانی معبد آناهیتای شهر استخر بود و پس از آنکه اردشیر بر اردوان پنجم اشکانی پیروز شد این سنگ نگاره را طراحی کرده است که هم نزدیک به شهر استخر است و هم نزدیک به شهر تخت جمشید هخامنشی

 

 

اهورامزدا در سمت راست اردشیر است و هر دو سوار بر اسب هستند.اهورامزدا دیهیم پادشاهی را به اردشیر میدهد. در پشت اردشیر خدمتکار او هست که مگس پرانی در دست دارد.این فرد را در دیگر سنگ نگاره های اردشیر نیز میتوان دید.دو دشمن فرضی در زیر اسبان آنها هستند که احتمالا یکی از آنها اردوان پنجم اشکانی است

 

 

شاپور اول

 

شاپور اول شاه قدرتمند ساسانی در کنار آثار هخامنشی نقش رستم سنگ نگاره ای از خود به یادگار گذاشته است و در آن پیروزی خود بر فیلیپ عرب و والرین دو امپراتور روم را به نمایش میگذارد. این سنگ نگاره بسیار نزدیک به مقبره داریوش اول هخامنشی است. فیلیپ عرب مجبور به پرداخت خراج به شاپور شده بود و به این ترتیب توانست پس از شکستی که از شاپور خورده بود زنده به روم برگردد. والرین دیگر امپراتور رومی در سال ۲۶۰ میلادی توسط شاپور شکست خورده بود و دستگیر شده بود. شخصی که جلوی اسب شاپور زانو زده است فیلیپ و شخص دیگر که شاپور دست او را گرفته است والرین است . در پشت سر شاپور کرتیر ایستاده است .او روحانی برجسته زمان ساسانیان بوده است. احتمالا تصویر او در زمان بهرام دوم به نگاره شاپور اضافه شده است.دو نبشته در نگاره شاپور اول در نقش رستم دیده میشود.اولی در زیر شکم اسب و دیگری در زیر دست از زمین کنده شده اسب قرار دارد

 

بهرام دوم

 

سنگ نگاره بعدی متعلق به بهرام دوم است. او ایستاده است و دست خود را بر روی شمشیر خود گذاشته است. در دو سمت او شش نفر ایستاده اند و این شش نفر به او نگاه میکنند. در میان آنان شاپور اول و اردشیر اول دیده میشوند. بدین ترتیب بهرام دوم در سنگ نگاره خود تصویر نیاکان خود را حجاری کرده است. شاید او برای اثبات شاهی خود نیاز به این کار داشته است.از سه نفر سمت راست نفر اول کرتیر است. این سنگ نگاره بر روی سنگ نگاره ای ایلامی حک شده است. آیا ساسانیان ایلامیان را میشناختند و با آنها مخالف بودند که حاضر شده اند بر روی نقش آنها نقش خود را به تصویر در آورند در حالی که به آثار هخامنشی بسیار احترام میگذارند

در سنگ نگاره دیگری از بهرام دوم او را در حال جنگ با دشمنی ناشناس میبینیم. دشمن او کلاه رومی بر سر دارد و احتمالا امپراتور است. این سنگ نگاره در پایین مقبره داریوش دوم هخامنشی قرار دارد

 

 

بهرام دوم در زیر مقبره داریوش بزرگ سنگ نگاره ای از خود به جای گذاشته است. این سنگ نگاره در دو نقش طراحی شده است. در یکی از آنها بهرام دوم با نیزه خود ضربه ای به دشمن خود زده و این فرد در حال افتادن از اسب خود است، نیزه اش نیز شکسته است. در پشت سر بهرام دوم، فردی پرچم ساسانی را بلند کرده که این پرچم دارای سه گوی و طره پارچه ای است. در زیر اسب شاه ساسانی، یک فرد با کلاه رومی افتاده است.

 

نرسه

 

تنها نقش برجسته نرسه در نقش رستم قرار دارد. او نماد قدرت را در این نقش برجسته از آناهیتا دریافت میکند. به این ترتیب او توانسته است قدرت کنترل معبد آناهیتای استخر را در اختیار بگیرد.در این تصویر نرسه در سمت چپ ایستاده و از آناهیتا که در سمت راست او ایستاده حلقه قدرت را میگیرد. هر دو آنها دست راست خود را به حلقه گرفته اند. در وسط نیز تصویر فردی با جثه بسیار کوچکتر از شاه و ایزد بانو دیده میشود

 

 

کتیبه کرتیر

 

کرتیر نیز در زمان شاپور اول کتیبه ای بر بدنه ساختمان کعبه زرتشت مینویسد و در آن به توضیح برخی مسایل دینی ساسانیان و اقدامات خود میپردازد.

 

هرمز دوم

 

سنگ ‌نگاره نبرد هرمز دوم در زیر آرامگاه اردشیر یکم و سنگ‌ نگاره نیمه‌ تمام آذر نرسه قرار دارد. در این نقش، هرمز دوم که سوار بر اسب است، دشمن زره‌ پوش سوارکار را سرنگون کرده و نیزه بلندی در شکمش فرو برده ‌است. شاه چهارنعل به دشمن حمله کرده و اسب دشمن نیز سرنگون شده است. ریش و کلاه این دشمن مانند رومیان است.

چهره و تاج شاه آسیب دیده اما قسمتی از تاج و برجستگی کروی ‌شکل آن به‌ خوبی پیداست و از روی سکه‌های کتیبه‌دار و ظروف، می دانیم که این شخص هرمز دوم است.

 

 

 

آثار ایلامی‌ در نقش رستم

 

یک سنگ نگاره ایلامی در نقش رستم وجود داشته که بر روی آن بهرام دوم ساسانی سنگ نگاره خود را به تصویر در آورده است. اما هنوز در دو طرف نقش ساسانی، دو فرد ایلامی دیده می شوند. در سمت راست فردی با لباس ایلامی قرار دارد که دستان خود را به حالت نیایش بر روی هم قرار داده است. در سمت دیگر سنگ نگاره بهرام دوم، سر مردی مشخص است که کلاهی به سبک مردم پارس پوشیده است. شاید این سنگ نگاره ایلامی، نشان دهنده پیوند دوسنی میان ایلامیان و آریایی هایی باشد که در اواخر حیات دولت ایلام، در منطقه پارس ساکن شدند و بعدها به نام هخامنشیان مشهور شدند.