آیا تا کنون در باره تاریخچه و گذشته کشور ترکیه مواردی به سمع و نظرتان رسیده است؟ ترکیه با گذراندن ۴ عصر تاریخی عمده، کشوری با پیشینه چندین هزار ساله می باشد که ایام خوش و ناخوش بسیاری را از تجربه کرده است.
شما بارها نام ترکیه را شنیده‌اید، شاید بارها به آنجا سفر کرده‌اید یا ممکن است به فکر یک سفر توریستی برای اولین‌بار به ترکیه هستید. شاید قصد دارید به آنجا مهاجرت کنید و یا شاید هم در حال حاضر ساکن کشور ترکیه هستید؛ ولی تابهحال درباره پیشینۀ تاریخی آن اطلاعاتی به گوش‌تان نخورده است. در اینجا از تاریخ ترکیه برای شما می‌گوییم تا شناخت بیشتری نسبت به کشوری با قدمت هزاران ساله به دست بیاورید.
تاریخ و پیشینه کشور ترکیه
چه به ترکیه سفر کرده و یا در آنجا زندگی کرده باشید و چه نه، حتماً اسم آتاتورک را در جایی دیده، خوانده یا شنیده‌اید. آیا تابهحال این سؤال برایتان پیش آمده است که ترکیه در طول سالیان چه تغییراتی داشته و چه ماجراهایی از سر گذرانده است؟ یا به‌عنوان مثال آتاتورک چه نقشی در تاریخ ترکیه داشته است؟
تاریخ کشور ترکیه به‌طور کلی به چهار قسمت تقسیم می‌شود:
ترکیه در دوران بیزانس
پس از سلوکیان سرزمین ترکیه به دست رومیان افتاد. در سال ۳۹۵ میلادی، شهر بیزانتیوم یا کنستانتین که امروزه آن را با نام استانبول می‌شناسیم، به‌عنوان پایتخت امپراطوری بیزانس انتخاب شد.
به دلیل وسعت زیاد مناطق تحت تسلط رومیان، آن‌ها نتوانستند به حکمرانی خود به‌طور کامل ادامه بدهند و این منطقه به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد. بخش شرقی آن به دست سلجوقیان افتاد و نیمۀ غربی در دست امپراتوری بیزانس باقی ماند.
شروع امپراتوری عثمانی در تاریخ ترکیه
تقسیم شدن ترکیه به دو بخش شرقی و غربی و افتادن قسمت شرقی آن به دست عثمانی‌ها، باعث گسترش دین اسلام و همچنین زبان ترکی در این منطقه شد. به همین دلیل قبیله‌های ترکمن و مسلمان بسیاری از شرق ایران به این منطقه مهاجرت کردند.
این قبیله‌ها دولت‌های کوچک محلی را تشکیل دادند. محل سکونت یکی از این قبیله‌ها به نام قایی، در نزدیکی آنقره یعنی آنکارای کنونی بود. رهبر قبیلۀ قایی به نام عثمان، پایۀ حکومت عثمانی را در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی (۱۳۰۰ میلادی) گذاشت و تا ۱۵۰ سال بعد قسمت عمدۀ منطقۀ آناتولی را به تصرف خود درآورد.
سلطان محمد فاتح در سال ۱۴۵۳ میلادی توانست به امپراتوری بیزانس یا روم شرقی پایان بدهد. این فتح که یکی از نقطه‌عطف‌های درخشان تاریخ ترکیه محسوب می‌شود، در واقع نقطۀ آغاز قرن‌های جدید در اروپاست. پس از این پیروزی بود که قسطنطنیه به استانبول تغییر نام داد.
سلطان سلیم در اوایل قرن نهم هجری توانست حکومت عثمانی را به امپراتوری عثمانی تبدیل کند. او مصر، شام، غرب کردستان، عراق، حجاز، دیاربکر و بخش‌هایی از منطقه بالکان در جنوب اروپا را به تصرف درآورد و خودش را خلیفۀ مسلمانان نامید.
سلطان سلیمان، پسر سلطان سلیم، قدرتمندترین پادشاه عثمانی بود و مناطق بیشتری را به تصرف خود درآورد. او حتی تلاش کرد وین را نیز فتح کند و در جنگ با شاه تهماسب صفوی تا سلطانیه پیش‌روی کرد. پس از سلطان سلیمان، امپراتوری عثمانی ضعیف شد و به سمت انحطاط رفت. یکی از دلایل این انحطاط قدرت‌طلبی فرزندان سلطان سلیم بود.
تشکیل جمهوری ترکیه
سرانجام حکومت دولت عثمانی در جنگ جهانی اول با حملۀ بریتانیا و متحدانش به پایان رسید. مصطفی کمال‌پاشا که بعدها به نام آتاتورک، تأثیرگذارترین چهرۀ ترکیه شناخته شد، یکی از سازمان‌دهندگان قدرتمند مبارزه با دولت‌های خارجی بود.
او در سال ۱۳۰۲ جمهوری ترکیه را بر پایۀ جدایی دین از سیاست بنیان گذاشت. تلاش‌های او برای تغییرات فرهنگی در ترکیه از جمله تغییر خط به لاتین و صنعتی کردن ترکیه تا به امروز همواره مورد ستایش و تقدیر مردم ترکیه بوده است. اقدامات او آغازگر تاریخ نوین ترکیه محسوب می‌شود. آتاتورک مجلس میهنی ترکیه را راه‌اندازی کرد و همۀ اعضای کابینه را ملزم به رعایت قوانین و مقررات آن کرد. او به مدت ۱۵ سال رئیس‌جمهور ترکیه بود.
آتاتورک فردی مذهبی نبود اما اقدام مستقیمی هم برای منزوی کردن مسلمانان و قومیت‌ها انجام نداد. بعدها جلوه‌ای از ملی‌گرایی در ترکیه به وجود آمد که زمینۀ تفکرات پان‌ترکیسم و به انزوا کشاندن مسلمانان، مسیحیان و… را فراهم کرد.
دوران اقتدار آتاتورک و طرفدارانش به دوران تک‌حزبی ترکیه معروف است. در سال ۱۳۲۹ حزب دمکرات در ترکیه قدرت را به دست گرفت و تعداد احزاب در ترکیه بیشتر شد. این آزادی سیاسی که به احزاب و گروه‌های مختلف داده شده بود، با کودتای نظامیان از بین رفت.
اهمیت آتاتورک در تاریخ ترکیه
آتاتورک نقش بسیار مهمی در تاریخ ترکیه دارد و سال‌هاست مردم ترکیه از او به‌عنوان قهرمان ملی و پدر معنوی خود یاد می‌کنند. در مناسبت‌های مختلف به او ادای احترام می‌کنند و بر این باورند که دیگر رهبری مانند او ظهور نخواهد کرد.
این احترام به آتاتورک و اقداماتش به این دلیل است که او و همفکرانش با نیروی نظامی خود به نام «قوای ملی» در سه جبهۀ شرق با جمهوری ارمنستان، جبهۀ جنوب با کشور فرانسه و جبهۀ غرب با نیروهای نظامی یونان جنگیدند.
این نیروها با زیر پا گذاشتن پیمان «سور» که دولت عثمانی به آن تن داده بود، سرنوشت جنگ را در آناتولی رقم زدند. پیروزی در این سلسله‌جنگ‌ها که امروز به نام جنگ استقلال ترکیه می‌شناسیم، پیمانی جدید به نام پیمان «لوزان» را پایه‌گذاری کرد. در این پیمان، برخلاف پیمان سور، دولت ترکیه امتیازات زیادی به دست آورد.
اهمیت این پیروزی از این بابت بود که بخش‌هایی از ترکیه که به‌عنوان مناطق یونانی در خاک ترکیه تعیین شده بودند به ترکیه تعلق گرفتند. مناطق جنوب آناتولی به بریتانیا و فرانسه و ایتالیا تسلیم نشد و هیچ بخشی از خاک ترکیه به دست بیگانگان نیفتاد. این پیروزی در حالی اتفاق افتاد که پیش از این قرارداد، ترکیه کاملاً در جنگ شکست خورده بود.
ترکیه در عصر حاضر
اولین نسخۀ قانون اساسی ترکیه در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه و در آن اسلام، دین رسمی این کشور اعلام شد. اما در سال ۱۹۲۸ با حذف این مادۀ قانونی، کشور ترکیه به‌عنوان کشوری با حکومت سکولار شناخته شد. با این حال امروزه حدود ۹۸ درصد جمعیت این کشور را مسلمانان و ۲ درصد از جمعیت آن را مسیحیان، کلیمیان و پیروان دیگر ادیان تشکیل می‌دهند. بیشتر مسلمانان ترکیه اهل تسنن هستند.
ترکیۀ امروزی که در سال ۱۳۲۵ به عضویت سازمان ملل متحد و در سال ۱۳۳۱ به عضویت ناتو درآمد، با تلاش برای پیوستن به اتحادیۀ اروپا، در سال ۱۹۹۹ کاندیدای عضویت در این اتحادیه شد. این کشور عضو جنبی جامعۀ اروپاست و همچنان برای پیوستن به اتحادیۀ اروپا در جهت تقویت مردم‌سالاری در حکومت خود گام برمی‌دارد.
برای پیوستن به اتحادیۀ اروپا، ترکیه ملزم شده است تا زمینه‌های عملی شدن پیش‌شرط‌هایی را ازجمله اصلاحاتی در زمینۀ حقوق زنان، حقوق اقلیت کرد، مسائل زبانی، آموزشی، فرهنگی، رسانه و…. فراهم کند. ترکیه در این راستا اقداماتی هم انجام داده است که از بین آن‌ها می‌توان به لغو مجازات اعدام و بازبینی سایر احکام جزایی مانند اصلاحاتی در قانون برای جلوگیری از شکنجه اشاره کرد.
ترکیۀ امروزی روز به روز به سمت پیشرفت و رسیدن به استانداردهای اروپایی گام برمی‌دارد. مردم ترکیه احترام و اهمیت خاصی برای مناسبت‌ها و شخصیت‌های تاریخی خود قائل هستند و سعی می‌کنند با حفظ هویت ترکی خود، آن را به نسل‌های بعدی منتقل کنند.
در ترکیه در کنار جلوه‌های مدرن با استانداردهای اروپایی، با گشت‌وگذار در آثار تاریخی و بازدید از مکان‌های فرهنگی، بناها و مجسمه‌های یادبود، می‌توانید به اهمیت حفظ منابع تاریخی در این کشور پی ببرید.
