اوضاع زرتشتیان در دوره آل بویه

دوره آل بویه از نظر آزادی مذهبی در ایران یکی از دوران های منحصر به فرد در تاریخ ایران است خصوصا برای زرتشتیان. در این زمان هر چند دین زرتشتی به انحطاط کاملی رسیده بود ولی در طلیعه دولت بویهی در ایالت فارس شکوفا شد و بخشی از این شکوفایی به این واقعیت بر میگشت که در این زمان دین زرتشتی در سرزمین های اسلامی در درون یک سلسله ملی به عنوان یک دین پذیرفته شده بود.

وقتی امیران آل بویه زمام امور بیشتر ایران را دست گرفتند، زرتشتیان از آسایشی نسبی برخوردار شدند این سلسله ایرانی خود را از تبار بهرام پنجم ساسانی(بهرام گور) میدانست و نسبت به دین قدیم تا اندازه ای مهربان بود. میگویند عضدالدوله دیلمی زمانی یک مجوس(زرتشتی) را به عنوان دبیر خود گماشت و کتیبه ای عربی که بر سنگ های تخت جمشید کنده شده است میگوید که چگونه به سال ۹۵۵ م. این فرمانروا از این ویرانه ها دیدن کرد و ماراسفند موبد کازرون فارس کتیبه های پهلوی آنجا را برایش خواند. در این زمان کازرون هنوز کاملا زرتشتی بود و در اوایل سده یازدهم میلادی حتی حاکمی زرتشتی به نام خورشید داشت. در سال ۳۶۹ه.ق بر اثر فتنه ی عظیم بین زرتشتیان و مسلمین در شیراز خانه های زرتشتیان غارت و خود آنان نیز دچار رنج و محنت شدند این خبر که به عضدالدوله رسید سران فتنه و آشوب گرها را جمع کرده و همه را تنبیه سخت نمود.

فعالیت های سیاسی و اقتصادی

فعالیت های سیاسی زرتشتیان :

در دوره آل بویه زرتشتیان نیز مانند دیگر اقلیت های دینی تا حدودی توانستند پا به پای مسلمانان در دولت آل بویه نقش سیاسی داشته باشند از جمله در فارس موقعیت آنها از لحاظ سیاسی بهتر از جاهای دیگر بود. امرای بویه در کارهای دیوانی و اداری از آنها استفاده میکردند تا آنجا که بیشتر دبیران و دفتردارها از مغان زرتشتی بودند. از زرتشتیان در دربار آل بویه نیز حضور داشتند که از جمله آنها ابونصر خواشاده مجوسی خزانه دار در بغداد که عضدالدوله به او فرمود جامگان (ماهانه) غلامان را به سرپرست آنان تحویل دهد.

در زمان عضدالدوله عواید دولت به قدری فزونی یافت که حقوق سربازان نقدا پرداخت شد ابونصر خواشاده اصرار زیادی در پرداخت منظم حقوق سپاه داشت و یک بار خازنش را به سبب کوتاهی در پرداخت مواجب سپاهیان مستقر در قصر به شدت مواخذه کرد. وی با این حربه توانست از آشوب سپاهیان که معمولا منجر به افزایش حقوق آنها میشد جلوگیری به عمل آورد.او همچنین در مقام های دیگری نیز به آل بویه خدمت کرد. از زرتشتیان دیگر ابوسعید ماهک پسر بنداری رازی که در خدمت مهلبی، وزیر معز الدوله که بعدها منشی صمصام الدوله بختیاری گردید دیگری نیز ابوسعد بهرام بن اردشیر کاتب دربار عضدالدوله که بعدها به خدمت صمصام الدوله (پسر عضدالدوله) در آمد.

فعالیت های اقتصادی زرتشتیان:

در دوره ی آل بویه متصدیان مالیات در روستاها از زرتشتیان و در ایالت هایی مانند خوزستان و آذربایجان اغلب جمع آورندگان مالیات از بزرگان و دهقانان زرتشتی بودند. ابونصر خواشاده مجوسی همانطور که در بخش سیاسی گفتیم در بخش اقتصادی دولت آل بویه نیز فعالیت داشت و خزانه دار عضدالدوله در بغداد بوده است.

فعالیت های علمی و فرهنگی

علی بن عباس مجوسی اهوازی از بزرگترین پزشکان دولت بویه بود. او را پس از رازی بزرگترین پزشک دوران اسلامی میدانند و چون آیین زرتشتی داشت او را مجوسی نامیده اند.وی در سده ی چهارم هجری میزیست او نویسنده کتاب «کامل الصناعه المعروف بالملکی » بوده و گویا آن را برای عضدالدوله دیلمی تالیف کرده است. این کتاب که چند سالی در کشورهای اروپایی تدریس میشد در ردیف کتاب های «الحاوی» و «قانون» است.

پس از آن که کتاب قانون نوشته شد کتاب او را کنار گذاشتند و سپس قانون جای او را گرفت. او کــــــه طبیب مخصوص عضدالدوله بود اثر بزرگ طبی خود را به او تقدیم کرد که قفطی آن را گنجینه ی بدیع علوم و فنون پزشکی وصف کرده و گفته است این کتاب در روزگار خود شهرتی تام داشت و تا ظهور کتاب «قانون» ابن سینا تدریس میشد و قانون جای آن را گرفت و مقام آن را از آن خود کرد. کتاب ملکی در باب تئوری پزشکی و کتاب قانون درباره ی مبانی علمی طب بود.

در کتیبه ی یادمانی بازدید عضدالدوله از تخت جمشید آمده است که وی از ماراسفند نامی که موبد کازرون بود دعوت کرده بود تا کتیبه های پهلوی را برایش قرائت کند. آل بویه بسیار علاقه مند به پیشیینه و سنن پیش از اسلام و شکوه ساسانیان بودند. عضدالدوله عیدهای باستانی شده و مهرگان را جشن میگرفت بازدید رسمی او از تخت جمشید و فرمان نقر کتیبه یادمانی این بازدید یاد آور بازدید شاپور سکانشاه و قاضی سلوک در زمان شاپور دوم از تخت جمشید و کتیبه های یادمانی آنهاست. علاوه بر اینها عضدالدوله برای اولین بار در تاریخ ایران پس از اسلام عنوان ساسانی شاهنشاه را برای خود برگزید. ریشه ی رواداری دینی آل بویه را نیز شاید بتوان در همین علاقه آنها به پیشینه تاریخی ایران پیش از اسلام جست.