کهن ترین زبان های نوشتاری جهان کدامند؟

انسان‌ها برای چندین هزار سال بعضی از نقاشی‌های غاری دنیا و مصنوعات دیگر باستانی را به عنوان ثبت می‌کردند. با این حال، اولین سیستم‌های نوشتاری واقعی در همان تمدن‌های به‌روز اولیه در بیش از ۵.۰۰۰ سال قبل به وجود آمدند. این سیستم‌های نوشتاری اولیه بعدها به نسخه‌های خطی نوشتاری نفوذ کردند و تاثیراتی گذاشتند. ریشه بعضی از این زبان‌های را هم می‌توانیم به اولین متون بگیریم. بیشتر زبان‌های نوشتاری در فهرست امروز رمزگشایی شده‌اند و بعضی از سیستم‌های نوشتاری هم هنوز در هاله‌ای از ابهام هستند.

در نظر داشته باشید که هر سیستم‌نوشتاری پروتو یا سیستم‌های نوشتاری فرضی که برای در نظر گرفتن‌شان به عنوا زبان نوشتار ابهاماتی وجود دارد یا اصلا سیستم‌نوشتاری واقعی نیستند را مانند اسکریپت ایندو و نمادهای وینچا در مقاله امروز قرار نداده‌ایم. با اینکه این نمادهای قدمت‌شان به خیلی قبل‌تر از زبان‌های نوشتاری در فهرست امروز برمی‌گردد، اما هیچ‌کس به طور مطمئن نمی‌داند که این زبان‌های نوشتاری شکلی از یک سیستم ساختاری را واقعا نشان می‌دهند یا نه. همین می‌شود که آن‌ها را در مقاله امروز نمی‌آوریم.

۱۰- اسکریپت استخوان اوراکل (خط جیا گو ون)

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۱۲۵۰ (به احتمال زیاد از این زمان قدیمی‌تر باشد)

زبان: چینی باستان

دوره زمانی: چین در عصر برنز

نوع: لوگوگرافیک

جهت نوشتاری: از سمت بالا به سمت پایین

اسکریپت استخوان اوراکل (خط جیا گو ون)، یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های نوشتاری است که به طور مستقیم یک زبان نوشتاری به‌روز محسوب می‌شود. اسکریپت استخوان اوراکل قدمتش به حدود ۱۲۵۰ قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد، اما به احتمال زیادی قدیمی‌تر از این سال بوده است و زبان چینی باستان را نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین مرحله از زبان چینی است.

همانطور که از نامش مشخص است، اسکریپت استخوان اوراکل (خط جیا گو ون) روی استخوان‌های پیش‌گویی(استخوان‌های حیوان یا زیرلاک لاکپشت برای پیش‌گویی) کشف شده است. بیشتر نمونه‌های شناخته‌شده از اسکریپت استخوان اوراکل در مکان باستان‌شناسی یینسو (آنیانگ امروزی در استان هنان) کشف شده‌اند. این متون، پیش‌گویی‌هایی از نه شاه آخر سلسله شانگ هستند. این اسکریپت تا حدود هزاره اول قبل از میلاد مسیح از چشم افتاد.

آیا می‌دانستید؟

با اینکه اسکریپت استخوان اوراکل از قدیمی‌ترین سیستم‌های نوشتاری شناخته‌شده چینی است، مورخان معتقدند که قبل از این اسکریپت به خاطر سیستم پیشرفته‌اش، یک سیستم نوشتاری دیگری بوده است. هرچند که هیچ متنی قبل از سلسله شانگ پیدا نشده است.

۹- هیروگلیف لووی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۱۴۰۰ قبل از میلاد مسیح

زبان: لووی

دوره زمانی: حدود ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

نوع: لوگوگرافیک

جهت نوشتاری: متنوع

هیروگلیف لووی استفاده شده در آناتولی عصر برنز (ترکیه امروزی) به زبان و نوشتار هیتیتی مرتبط بوده است. با اینکه زبان هیتییتی مبتنی بر خط میخی آکدی است، لووی یک سیستم نوشتاری بومی بود که برای زبان هیروگلیف لووی پیشرفت کرد.

زمانی که هیروگلیف لووی برای اولین بار کشف شد، به خاطر کشف اولین الواح در آرشیوهای پایتخت هیتیتل هاتوسا (بوغازکوی امروزی) به هیتیتی هیروگلیف شناخته می‌شد. اما بعد از اینکه الواح رمزگشایی شدند، مشخص شد که این خط، هیتیتی نه، بلکه لووی است. لووی‌ها بخشی از امپراتوری جداشده‌ای در همسایگی امپراتوری هیتی بودند. هیتی‌ها هم از خط میخی خودشان و هم از هیروگلیف لووی استفاده می‌کردند.

آیا می‌دانستید؟

بعد از سقوط امپراتوری هیتی، هیچ شواهدی از وجود لووی برای دویست سال پیدا نشد. منتها حاکمان دولت‌شهرهای نئو-هیتی در جنوب آناتولی که در شمال سوریه امروزی قرار دارد، هیروگلیف لووی را احیا و استفاده کرده بودند.

۸- خطی B

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: یونان میسنی

دوره زمانی: حدود ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

نوع: هجایی

جهت نوشتاری: متنوع

خطی B یکی از قدیمی‌ترین سیستم‌های نوشتاری یونانی به جامانده است که یونان میسنی از سال ۱۵۰۰ تا ۱۲۰۰ قبل از میلاد مسیح از آن استفاده می‌کردند. با اینکه الواح خط B در اوایل قرن بیستم کشف شدند، متون آن الواح تا اوایل دهه ۱۹۵۰ رمزگشایی نشده بودند. مایکل ونتریس، معماری که به زبان‌شناسی علاقه‌مند بود و جان چادورک متوجه شدند که خط B مظهر زبان یونانی باستان است.

بسیاری از آواهای مشترک یونانی در خط B وجود ندارند، منتها محققان امروزی در نهایت با مطالعه روی گویش‌های یونان کار کردند که نحوه چگونگی سیستم نوشتاری خط B را درک کنند. آن‌ها در این مطالعه متوجه شدند که یونانیان به جای استفاده از نمادهای متنوع برای هر صوت، آواهای مشابه را برای یک نماد استفاده می‌کردند.

آیا می‌دانستید؟

الواح خط B شناخته‌شده به احتمال زیاد قدیمی‌ترین سوابق محاسباتی از فهرست مواد و کالاهای آن موقع محسوب می‌شوند.

۷- خط میخی هیتیتی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۱۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: هیتیتی

دوره زمانی: حدود ۱۷۰۰ تا ۱۱۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

نوع: لوگوفونتیک

جهت نوشتاری: متنوع

هیتی‌های ساکن در آناتولی باستان (بخشی از ترکیه امروزی) از خط میخی هیتیتی استفاده می‌کردند. هیتی‌ها مانند بسیاری از افراد گذشته‌شان، از خط میخی آکدی اقتباس گرفته بودند که آن‌ها هم از سیستم نوشتاری میخی سومری‌ها وام گرفتند. هیتی‌ها حدود ۳۷۵ نشانه از خط میخی آکادی قرض گرفته بودند.

امپراتوری هیتی تا قرن دوازدهم قبل از میلاد مسیح دوام آورد و خط میخی هیتیتی بعد از به پایان رسیدن امپراتوری منقرض شد. نوادگان اشرافی‌های هیتی خط میخی هیتیتی را کنار گذاشتند و به جای آن از هیروگلیف‌های مربوط به لووی استفاده می‌کردند.

آیا می‌دانستید؟

مطالعه روی خط میخی هیتیتی و خط نزدیک به زبان لووی به زبان‌شناسان امروزی کمک کرد که زبان پروتو-هند و اروپایی، زبان مادری فرضی و همه زبان‌های هند و اروپایی را درک کنند.

۶- خطی A

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۱۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: مینوی (مردم کرت)

دوره زمانی: حدود ۱۸۰۰ تا ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

نوع: رمزگشایی نشده، اما معتقدند هریوگلیف و هجایی باشد

جهت نوشتاری: متنوع

خطی A یکی از دو سیستم‌های نوشتاری رمزگشایی نشده است که مینوی‌های کرت از ۱۸۰۰ تا ۱۴۰۰ قبل از میلاد مسیح از آن استفاده می‌کردند. خط A به همراه هیروگلیف‌های کرت، یکی از اولین سیستم‌های نوشتاری اروپایی محسوب می‌شود. از آنجایی که اطلاعات زیادی درباره خط A یا هیروگلیف کرت وجود ندارد، می‌توانند بخشی از سیستم نوشتاری باشند که حتی اسکریپت‌هایش بسیار متفاوت به نظر می‌رسند.

به علاوه احتمالا ارتباط خطی A به هیروگلیف کرت، خط A به نظر می‌رسد به خط B که یونانیان میسنی از آن استفاده می‌کردند، شباهت داشته باشد. هرچند، بعد از مقایسه این دو زبان‌ها، زبان‌شناسان به این نتیجه رسیدند که خط A به عنوان زبان یونانی شناخته‌شده در نظر گرفته نمی‌شود.

آیا می‌دانستید؟

خط A شامل حدود ۹۰ نماد متفاوت است.

۵- هیروگلیف کرتی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۲۱۰۰

زبان: مینوی (مردم کرت)

دوره زمانی: حدود ۲۱۰۰ تا ۱۷۰۰ قبل از میلاد مسیح

نوع: رمزگشایی نشده، اما معتقدند هیروگلیف با جزء‌های هجایی باشد

جهت نوشتاری: متنوع

هیروگلیف کرت قدیمی‌ترین سیستم نوشتاری محسوب می‌شود که مینو‌ی‌ها، اولین فرهنگ باسواد اروپایی از آن استفاده می‌کردند. هیچ اطلاعاتی درباره این زبان نوشتاری وجود ندارد و اصلا با مطالعات گسترده‌ای که رویش انجام شده نتوانستند رمزگشایش کنند. دلیلی هم که هیروگلیف کرت ترجمه نشده به این خاطر است که نمونه‌های شناخته‌شده از این متن بسیار کوتاه هستند.

هیروگلیف کرت بیشتر اوقات روی مهرهای گِل رس نوشته شده بود که به احتمال زیاد نام انسان‌های صاحب این اشیاه را داشتند. بیشتر هیروگلیف کرت هم به صورت خط تصویری و زینتی بودند، منتها نمونه‌های کمی از این زبان بیشتر متون خطی هستند که این باعث شد تا رمزگشایی هیروگلیف کرت پیچیده‌تر شود.

آیا می‌دانستید؟

به علاوه رمزگشایی نشدن هیروگلیف کرت، مشخص نشده که این خط به چه زبان گفتاری صحبت می‌شده بود.

۴- خط میخی ایلامی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: ایلامی

دوره زمانی: حدود ۲۲۰۰ تا ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

نوع: هجایی

جهت نوشتاری: از سمت چپ به سمت راست

خط میخی ایلامی به طور مستقیم تحت تاثیر خط میخی آکدی بود، اما به اندازه این زبان پیچیده نیست و از نمادهای کمتری استفاده می‌شده. دو تنوع استفاده از خط میخی ایلامی وجود دارد که یکی از آن‌ها از خط میخی آکدی از هزاره اول تا هزاره دوم قبل از میلاد مسیحی نشات گرفته بود که شکل ساده‌اش از هزاره اول قبل از میلاد مسیح به وجود آمد.

هر دوی تنوع خط میخی ایلامی مشابه هستند، اما شکل ساده‌شده از این زبان از نسخه‎های خطی کمتری استفاده می‌کردند. در مقایسه با خط میخی آکدی که صدها نمادهای مختلف داد، خط میخی ایلامی تنها حدود ۱۳۰ تا ۲۰۶ نشانه مختلف داشته است. مشهورترین الواح ایلامی از پادشاهان پارسی هخامنشی هم از اوایل هزاره اول قبل از میلاد مسیح هستند که به سه زبان، فارسی کهن، بابلی و ایلامی نوشته شده بودند. درضمن از این لوح‌ها برای رمزگشایی خط میخی ایلامی استفاده می‌شد.

آیا می‌دانستید؟

حدود ۲۰.۰۰۰ الواح و قطعه‌های ایلامی شناخته‌شده وجود دارند که اسناد مالی و اقتصادی هستند.

۳- خط میخی آکدی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: آکدی

دوره زمانی: حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا ۱۰۰ سال بعد از میلاد مسیح

نوع: هجایی و لوگوگرافیک

جهت نوشتاری: از سمت چپ به سمت راست

با اینکه سومری و آکدی دو زبان کاملا متفاوت از یکدیگر بودند، آکدی‌ها که ساکن شمال سومر بودند از سیستم نوشتاری میخی اقتباس کردند و در نهایت به خط میخی روی آوردند. آکدی‌ها از حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد از خط میخی استفاده می‌کردند و استفاده از این خط را برای چندین قرن بعد هم ادامه دادند.

آکدی‌ها خط تصویری خط میخی سومری را ساده کرده بودند و تمام سعی‌شان را گذاشتند تا خط میخی را با زبان سمیتیک خود تطبیق کنند. بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ نماد در خط میخی آکدی وجود دارد، منتها تنها حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ از آن نمادها به طور عمومی استفاده می‌شد.

آیا می‌دانستید؟

زبان آکدی در نهایت در تمدن بین‌النهرین (که از حدود ۲۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح شگل گرفتند) به زبان غالب و بعدها هم به زبان‌های بابلی و آشوری تبدیل شد.

۲- هیروگلیف مصری

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: مصر باستان

دوره زمانی: حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح تا ۴۰۰ سال بعد از میلاد مسیح

نوع: هجایی و لوگوگرافی به صورت ابجد

جهت نوشتاری: از سمت چپ به سمت راست

هیچ کدام از تمام سیستم‌های نوشتاری قدیمی به اندازه هیروگلیف مصری مشهور یا ظریف نیستند. در حقیقت، یونانیان تصور می‌کردند که نمادهای مصری بسیار زیاد و مقدس هستند و به آن «نوشتار مقدس» یا هیروگلیف می‌گفتند که از کلمه یونانی «hiero» (مقدس) و «glypho» (نوشتن) آمده است. مصری‌های باستان همچین معقتد بودند که خدایان سیستم نوشتاری‌شان را ابداع کردند و به آن «medu netjer» (کلمات خدایان) می‌گفتند.

با اینکه هیچ‌کس از این بابت مطمئن نیست که مصری‌ها برای اولین بار از چه زمانی هیروگلیف را ابداع کردند، اما قطعا قدیمی‌ترین نمونه‌های این خط به حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. مانند بسیاری از زبان‌های نوشتاری باستانی، مردم هیروگلیف مصری را برای چندین قرن بعد از بین رفتن این خط، فراموش کردند. هیروگلیف مصری را ژان-فرانسوا شامپولیون تا دهه ۱۸۲۰ میلادی و با کمک برنامه «روزتا استون» مشهور ترجمه نکرده بود.

آیا می‌دانستید؟

از آنجایی که هیروگلیف مصری تصویری هستند، هر نماد واقعا همخوان هستند و آن را به عنوان یک سیستم نوشتاری ابجد می‌شناسند.

۱-خط میخی

سال یا تاریخ ابداع اولین متن شناخته‌شده: حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح

زبان: سومری و آکدی

دوره زمانی: حدود قرن سی و یکم قبل از میلاد مسیح تا قرن اول بعد از میلاد مسیح

نوع: لوگوگرافیک و هجایی

جهت نوشتاری: از سمت چپ به سمت راست

با اینکه سیستم‌های نوشتاری پروتو کمی وجود دارند که بیشتر نمادهای استفاده شده در آن‌ها قدیمی هستند، همه پذیرفتند که خط میخی قدیمی‌ترین سیستم نوشتاری در جهان محسوب می‌شود. برای اولین بار خط میخی را اولین تمدن‌های امروزی جهان، سومری‌ها از جنوب بین‌النهرین در حدود ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح ابداع و توسعه دادند.

خط میخی برای بیش از ۳.۰۰۰ سال دوام آورد و حتی الهام‌بخش بسیاری از سیستم‌های نوشتاری در بخش‌های دیگر بین‌النهرین شده بود. کار خط میخی در نهایت در حدود قرن اول بعد از میلاد مسیح به پایان رسید و جای خودش را به الفبای فنیقی داد. این جایگزینی تا حدی بود که قرن‌ها بعد از آن، هیچ‌کس نمی‌توانست خط میخی را بخواند. با رمزگشای کلمات تکراری مانند (شاه) در دوره پارسیان در قرن نوزدهم میلادی، تکه‌های این زبان به آرامی در کنار یکدیگر قرار گرفتند.

آیا می‌دانستید؟

هزاران لوح خط میخی کشف شده‌اند که بعضی از قدیمی‌ترین قوانین، نسخه‌ها و نامه‌های شخصی و تجاری و قدیمی‌ترین شکایت مشتریان را شامل می‌شوند.