عکس هایی از دژ باستانی- ایرانی مهرداد کرت در ترکمنستان

نِسا (مهردادگرد، مهردادکرت) یکی ازشهرهای ایران باستان واقع در خراسان بود. این شهر یکی از مهم ترین شهرهای اشکانیان به شمار می رفت و در واقع خواستگاه خاندان پارت محسوب می‌ شد. نسا مابین شهرهای عشق‌آباد پایتخت ترکمنستان و شهرستان درگز در استان خراسان واقع است.

در متون تاریخی پس از اسلام نیز، پیوسته از نسا به عنوان یکی از شهرهای مهم خراسان یاد شده‌است. امروزه این شهر در محدوده کشور کنونی ترکمنستان قرار گرفته‌است.

در زمان پارتیان (اشکانیان) که از اواخر قرن سوم پیش از میلاد تا اوائل قرن سوم میلادی، یعنی نزدیک به پانصد سال بر قلمرو آن زمان ایران حکومت کردند، شهر نسا از مهم‌ترین شهرهای ایران به‌شمار می‌رفت و به نظر برخی مورخان، ارگ نسا، نخستین جایی بوده‌است که اشک اول، بنیانگذار سلسله اشکانی به عنوان مرکز فرمانروایی خود برگزید. اگرچه نسا پایتخت اشکانیان نبود اما پایگاه این خاندان به‌شمار می‌رفت و برخی شاهان اشکانی در این شهر دفن شدند.

نسا در پارسی باستان به معنی آباد و آبادی بوده و هم‌اکنون روستاهایی با نام نسا در استان‌های البرز، فارس، کرمان و خراسان وجود دارد. نام نسا در زمان فرمانروایی مهرداد اول اشکانی (۱۷۱ تا ۱۳۸ پیش از میلاد) به مهرداد کرت (دژ مهرداد) (در حال حاضر منطقه ای در دره بردر (روستای بردر) بنام کرت در ۱۵ کیلومتری شهر نسا وجود دارد) تغییر یافت؛ اما امروزه باستانشناسان و مورخان آن را همچنان با نام نسا می‌شناسند.

آن گونه که در گزارش‌های تاریخی آمده، نِسا چند سال پیش از میلاد مسیح بر اثر زمین لرزه سهمگینی ویران شد اما دوباره بازسازی شد و به حیات خود ادامه داد.

در شاهنامه فردوسی دست کم در دو جا به نام به این شهر اشاره شده‌است:

در داستان لشکرکشی بهرام برای نبرد با خاقان

ز گرگان بیامد به شهر نسا

یکی رهنمون پیش پر کیمیا
در داستان جنگ انوشیروان ساسانی با رومیان

بدر بر یکی مرد بد از نسا

پرستنده و کاردار بسا

پس از آنکه ساسانیان به فرمانروایی اشکانیان پایان دادند، در راستای محو آثار اشکانی، نسا اهمیت خود را از دست داد و رو به زوال نهاد، البته پیروز، پادشاه ساسانی در دوره خود، به این شهر توجه دوباره کرد.

از زمان صفویه که در نتیجه جنگ میان صفویان و امرای خیوه، ترکمنان به صورت گسترده از نواحی شمالی تر آسیای میانه به مناطقی که اکنون در جنوب ترکمنستان و شمال شرق ایران قرار دارند کوچیدند، نسا جای خود را به شهر باقر داد که از مراکز خانهای ترکمن بود.

با اشغال آسیای میانه به دست روسها و در قرارداد تعیین سرحد ایران و روسیه که در سال ۱۸۸۵ میان دو کشور منعقد شد (پیمان آخال)، نِسا جزو خاک روسیه قرار گرفت، هرچند فاصله چندانی از مرز ایران ندارد.

هم‌اکنون از نسا تنها بقایای ارگ کهن اشکانی آن مانده که در نوع خود از آثار باستانی منحصربه‌فرد جهانی به‌شمار می‌رود و مورد بازدید عمومی قرار دارد، از خان‌نشین باقر در نزدیکی آن هم روستایی به همین نام باقی است.

در کاوش‌های باستانی ارگ نسا، دخمه‌ها و پرستشگاه‌های مربوط به آیین مهرپرستی که پیش از همه‌گیر شدن کیش زرتشت در ایران رواج داشته به دست آمده‌است.

برخی از آثار باستانی کشف شده در این ارگ، نشانه‌های هنر باستانی یونانی را دارند که به دوران سلطه جانشینان اسکندر مقدونی به ایران بازمی‌گردند و اشکانیان فرمانروایی شان را برچیدند.

عشق‌آباد (اَشک آباد) (ترکمنی: Aşgabat şäheri، آشغابات شأهری) پایتخت کشور ترکمنستان است. این شهر در پایه کوه کوپه داغ در بیابان قره قوم و در نزدیکی مرز این کشور با ایران واقع شده‌است. این شهر در عین اینکه در استان آخال واقع شده، اما از این استان مستقل بوده و قانونا یک شهر هم‌درجه‌ی استان می باشد.عشق‌آباد در سال ۱۸۸۱ میلادی (۱۲۶۰ گاه‌شماری هجری خورشیدی) توسط نیروهای روسیه تصرف گردید.

ریشهٔ نام عشق‌آباد (اَشک آباد) 

این شهر در نزدیکی پایتخت باستانی اشکانیان (شهر نسا) قرار دارد. نام عشق‌آباد در قدیم «اَشک‌آباد» (aşkāpāt) بوده‌است و آن را برگرفته از نام ایرانی «اشک یکم» (سردودمان سلسله اشکانیان) به همراه واژهٔ فارسی «آباد» دانسته‌اند.