طبس، مقصد گردشگری علاقهمندان به کویر
شهر کویری فوق العاده زیبای طبس، میتواند برای گردشگران یک مقصد بسیار جذاب باشد زیرا با طبیعت بکر و ناب خود قطعا لحظات شیرینی را برای هر فردی فراهم خواهد کرد. طبیعت زیبا و دست نخورده، آسمان پرستاره و شفاف در شبها و سکوت دلنشین آن سبب شده است تا هر سال به تعداد علاقه مندان به این شهر افزوده شود. قطعا شما نیز اگر با جاذبههای دیدنی این شهر آشنا شوید ، عاشق آن خواهید شد. اگر بخواهیم کمی دقیقتر شویم میتوان گفت طبس (تبس) از دو واژهی تب و بس تشکیل شده است که تب در زبان فارسی به معنای حرارت و بس به معنای داغ است.
طبس ، مرکز شهرستان طبس، شهری کویری در غرب استان خراسان جنوبی ایران است. این شهر پیشتر جزئی از استان یزد بود که در سال ۱۳۹۱ به استان خراسان جنوبی ملحق شد. پیش از سال ۱۳۸۰ طبس جزئی از استان خراسان بزرگ بود. طبس در منطقهای با آب و هوای بیابانی واقع شدهاست. ارتفاع شهر طبس از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است. در شرق شهر طبس رشتهکوه بلندی به نام رشته کوه شتری قرار گرفته که ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشکیل میدهد. شهرستان طبس ۵۵ هزار و ۴۶۰ کیلومتر مربع مساحت دارد. همچنین فاصله این شهرستان با مشهد ۵۴۰ کیلومتر و با بیرجند ۲۷۰ کیلومتر است. نزدیکترین شهرستان به طبس از طرف شمال شرق، شهرستان فردوس با ۲۱۰ کیلومتر فاصله و از طرف جنوب غرب شهرستان یزد ۳۶۵ کیلومتر فاصله است. معادن غنی زغالسنگ این شهرستان حاکی از وجود جنگلهای انبوه و دریاچههای بزرگ در گذشتههای دور در این منطقه میباشد. این معادن، طبس را در ردیف یکی از غنیترین مناطق کشور به لحاظ ثروت ملی قرار دادهاست.البته زلزله طبس حدود ۳۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰ کشته داشته که بزرگترین زلزله ایران بودهاست و این شهر بسیاری از جمعیت خود را در زلزله از دست دادهاست.
در اینجا به معرفی برخی مناطق دیدنی شهر طبس میپردازیم.
قلعه اسماعیلیان
از فراز قلعه به هر طرف که چشم بدوزیم، کوهستان است و افق بازی وجود ندارد و تنها میتوان روستاهای خراوان بالا و پایین را مشاهده کرد. درون قلعه چهار آبانبار وجود دارند که سالمترین آنها در بالاترین سطح کوه قرار دارد و تنها پوشش گنبدی آن در وسط بنا از بین رفته است.
سبک بنای قلعه اسماعیلیان ( قلعه طبس ) آشکار می کرد که در یکی از دوره های گذشته بنا گردیده، شاید در دوره ای هنوز اسلام به خراسان نیامده بود. قلعه در میان کوه به طوری بنا شده بود که وقتی کسی از قلعه خارج می شد و به آن می نگریست متوجه می گردید که کوه با یک سربالایی خیلی ملایم به طرف بالا می رود. شیب کوه از خارج به سوی قلعه بقدری کم بود که در موقع راه رفتن شخص احساس نمی کرد که از یک سربالایی بالا می رود. بهمین جهت شیب مزبور مانع از این نمی شد که از پایین کوه قلعه طبس را در بالای کوه مشاهده ننمایند. در چهار طرف قلعه وضع کوه همین طور بود و در چهارسمت، زمین با یک شیب ملایم به سوی قلعه می رفت و در هر سمت مجراهای مخصوص از خارج منتهی به قلعه می شد.
کویرحلوان
حلوان نام روستایی در حاشیه شرقی این کویر است. روستای حلوان یکی از زیباترین مناطق گردشگری طبس است که از دیرباز از چند جنبه معروف بوده است. وجود نخلستان و تولید خرمای بسیار مرغوب از آن به طوری که که واریته خرمای آن معروف است. در سالهای اخیر علاوه بر نژاد محلی از نوع خرمای مضافتی و دیگر نژاد ها هم در حلوان کشت شده است.
بافت قدیمی بسیار بزرگ و زیبای حلوان با آن که رو به تخریب است، لیکن با قدم زدن در کوچه های قدیمی می توان شکوه و عظمت معماری کویری را مشاهده نمود. قلعه حلوان که روستای قدیمی را بصورت کامل در خود جای داده، یکی از بزرگترین و باشکوه ترین قلاع کل منطقه طبس است. حلوان در ایام قدیم ۱۳ برج نگهبانی داشته است که هماکنون ۵ برج آن سالم است. همچنین حلوان مسیر مهم کاروان گذری بوده است. کاروان ها در مسیر بین حلوان در شرق و عروسان و عباس آباد و خور در غرب کویر راه می پیموده اند.
ارگ طبس (کهن دژ)
ارگ طبس که در بین بومیان منطقه به به عنوان کهن دژ شهرت دارد، یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی این شهر است و امروزه چیز زیادی از عظمت و شکوه آن باقی نمانده است.
قلعه ای که امروز به عنوان ویرانه ای تاریخی می بینید روزگاری میزبان افراد مهمی همچون ناصر خسرو بوده است و در عمر هزار ساله خود شاهد اتفاقات و رخ دادهای تاریخی بی شماری بوده. اگر به باستان شناسی و بناهای تاریخی علاقه مند هستید، حتی بازدید از ویرانه های بازمانده از این قلعه نیز می تواند برایتان جالب و جذاب باشد.
برج هادرباش
نخلستانهای طبس منطقه وسیعی را تحت پوشش خود دارند در قدیم جهت حفاظت از نخلستان در برابر سارقین و حیوانات وحشی برج های هادر باش ساخته شده است .
روستاى پیرحاجات
در روستای پیرحاجات که یکی از روستاهای گردشگرپذیر شهرستان طبس می باشد جاذبه های بیشماری داریم و کمتر پیش می آید گردشگران و بازدید کنندگان ناراضی از این روستا برگردند. قلعه قدیمی پیرحاجات معروف به قلعه «رُوت»؛ قبرستان قدیمی با ظروف سفالین، سرسبزی روستا، بافت جالب روستایی، کوچه باغ ها، گل های زیبای نرگس در فصل پاییز، کنار هم قرار گرفتن آب، کویر و کوهستان، محیط آرام روستا؛ منطقه شکار ممنوع پیرحاجات«میانکوه» و … از جمله جاذبه های پیرحاجات می باشند.
قلعه پیرحاجات متعلق به قبل از اسلام است. این قلعه محل سکونت مردمان قدیمی روستا بوده و هیچ گاه استفاده نظامی نداشته است.قلعه بر روی تپه ای در مرکز روستا قرار گرفته و عملا معماری چند طبقه دارد که بسیار جذاب و حیرت آور است. موقعیت این بنا به گونه ای است که از فاصله دور دیده و شناسایی میشود. اگر با صبر و حوصله و با دیدی باز در اطراف قلعه جستجو کنید به خوبی مراحل توسعه این بافت با ارزش را مشاهده خواهید کرد. سرتاسر بخش مرکزی قلعه بر روی دیواره ای سنگی گلی ساخته شده که در بافت جدیدتر اثری از این دیواره دیده نمی شود. همچنین گچ بری هایی که در بخش هایی از این قلعه دیده می شود بر زیبایی آن افزوده است.
در اطراف این قلعه و در چند نقطه دیگر در اطراف روستا به نشانه های بر می خوریم که حکایت از تاریخ کهن پیرحاجات دارد. از مردم ساکن روستا نقل قول شده که در کنار اجساد مدفون در قبرستان اطراف روستا کوزه های پر از عسل و حتی ابزار فلزی از زیر خاک در آورده اند. در روی تپه ای مسطح با فاصله ۵۵۰ متری در شمال قلعه معروف به «دوبِ بِکَندا»تعداد زیادی از قبرهای قدیمی دیده می شود که گفته شده متعلق به گبرهاست که قبل از اسلام در پیرحاجات میزیسته اند. این تپه با قسمتی از منطقه اطراف آن که شامل زمین های کشاورزی روستا نیز می شود در سال ۱۳۹۷ توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور علامت گذاری گردیده و هر گونه عملیات عمرانی و حفاری غیر مجاز می باشد.
سد کریت
سد کریت یا سد کوریت یک سد تاریخی است که در شهرستان طبس و در کیلومتر۵۶ جاده طبس – دیهوک واقع شدهاست. این سد که در سال ۱۳۵۰ (میلادی) احداث گردیده، با ارتفاع ۶۰ متر، تا اوایل قرن بیستم بلندترین سد جهان بودهاست. این سد بزرگترین سد قوسی جهان برای مدت ۵۵۰ سال بودهاست. نکته جالبتر آنکه این سد با عرض تاج ۱ متر، هنوز هم عنوان نازکترین سد جهان را با خود دارد.
آجرهای مربعی شکل، سنگ و ساروج، آهگ و خاک رس از عمدهترین مصالح بهکار رفته در سد است. این سد از نوع بتونی و قوسی با ارتفاع ۲۴/۵متر است که برای آن ۸۵ هزار مترمکعب بتونریزی انجام شدهاست و دارای عمق حوضچهٔ آبگیر ۲۰ متر، طول آن در قسمت تاج ۵۲ متر و عرض تاج بین ۱۲۰ تا ۱۲۵ سانتیمتر است. از ۲۰۰۰ سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان (ایزد خواست فارس، کبار قم، کریت طبس) در ایران احداث شده بودند. از نکات جالب و قابل توجه این است که حتی زلزله سال ۱۳۵۷ طبس با شدت ۷٫۷ ریشتر و حداکثر شتاب ۰٫۷۵ گرم نیز موجب خسارات جدی به سد نشده است.
کال جنی
اگر ۳۰ تا ۳۵ کیلومتر از طبس دور شویم، در دل بیابان به شاهکاری از طبیعت می رسیم. جایی که کال جنی نام دارد و نشانه اش چشمه و درختان نخل و نیزاری است که در ابتدایش خودنمایی می کنند. به اعماق این دره که برویم، گویی مینیاتوری رمزآلود از گراند کانیون در کشور آمریکا پیش روی مان قرار می گیرد. از گذشته های دور می گویند ارواح سرگردان و جن ها همیشه درحال گذر از این منطقه هستند اما این چیزها نمی توانند جلوی کسی را برای کشف زیبایی های این شاهکار بگیرند.
کال جنیاین دره ۱۶ کیلومتری دیواره های بلند و پرشیبی دارد و در همه جایش نقش و نگارهایی جالب خودنمایی می کنند. اینها همه حاصل فرسایش آبی و بادی در طی هزاران سال هستند و امروزه حیرت هر بیننده ای را بر می انگیزند. آنچه جالب به نظر می رسد، وزش نسیمی خنک در دره است که در این سرزمین عجین شده با گرما، بهشتی در زمین را به ویژه در فصول گرم به وجود می آورد. نام این پدیده طبیعی منحصر به فرد از سال ۱۳۹۶ با شماره ۳۵۰ در فهرست آثار طبیعی – ملی ایران قرار دارد و با نام دره جنی نیز شناخته می شود.
معرفی تعدادی از غذاهای سنتی طبس
گندم پلو(بلغور) با بادمجان: این غذا از گندم یا جو کامل تهیه شده یعنی گندم همراه با سبوس،که بسیار مقوی و مفید میباشد.
آبگوشت کشک: یکی از غذاهای محلی طبس است که در دیگر مناطق ایران هم رواج دارد.
سوغاتیهای طبس
شیرینی های طبس مانند : روورکرده – قطاب – باقلوا- نان چایی – نان نخود و مرباهای بهار نارنج ، پوست پرتغال ؛ بالنگ ؛ پوست پسته ؛ نارنجوک و عرقیات گیاهان کوهی و محلی و سبزیجات معطر از سوغات طبس میباشد.
سینی های مسی که عمدتا با طرح نخل و پلیکان و طرحهای ظریف و مینیاتوری است ،گلیم و فرش طبس در طرحها ی لچک ترنج- جوشقان- محرابی- دسته گلی- گنبدی- کف ساده- قاب قا بی- درختی- افشان و خشتی بافته میشود و بافته های حصیری از برگهای نخل ؛ از دیگر صنایع دستی و سوغات طبس محسوب میشود.