شمه ای از ایران گرایی سلجوقیان
بنا بر کتاب تاریخ اسلام پژوهش دانشگاه کیمبریج برای نخستین بار سلجوقیان بودند که به فرهنگ ملت ایران اهمیت و اعتباری بالاتر از سطح ملی دادند. این کیفیت به تدریج در نام هایی که افراد این سلسله ترک برای خود انتخاب می کردند آشکار شد. اینان به خصوص سلجوقیان روم نام های قهرمانان داستانی ایران را بر خود می نهادند مانند کیخسرو کیقباد و کیکاووس. سلجوقیان موفق شدند یکپارچگی سرزمین ایران را که از گستره ای بسیار وسیع برخوردار بود و نیز قدرت مرکزی حکومت ایران دوره ساسانیان را باز آفرینی کند.
دکتر زرین کوب در کتاب روزگاران در باب ایران گرایی سلاجقه چنین می نویسد:
سلجوقیان قلمرو ایران را به روزگار ساسانی رساندند و فرهنگ ایرانی و میراث ساسانی را نشر دادند.
معزی نیشابوری ملک الشعرای دربار سلطان ملکشاه سلجوقی در وصف سلاجقه چنین می سراید:
دیده گردون ندید از دوده سلجوقیان
رو مبارک تر به «ایرانشهر» شاه و شهریار
سلجوقیان و احترام به ادب فارسی
عصر سلجوقیان بی تردید یکی از ادوار درخشان تاریخ ادبیات فارسی در ایران بزرگ محسوب میشود. شعر فارسی در قالب های قصیده، مثنوی، و رباعی با مضامین ،حکمی عرفانی ستایشی رزمی و بزمی در عالی ترین سطح هویدا شد. شاعرانی که غالباً از علم و حکمت مایه فراوان داشتند، چون ناصر خسرو قبادیانی، معزی نیشابوری، انوری ابیوردی، خاقانی شروانی و نظامی گنجوی از جمله نام آورانی بودند که در قلمرو سلجوقیان آثار بسیار ارزشمندی به نظم فارسی خلق کردند. همچنین سلجوقیان زبان فارسی را در نواحی خارج از فلات ایران از جمله آناتولی نیز رواج دادند.
طغرل سلجوقی اولین فرمانروای دنیوی در تمام ایران پس از سقوط سلسله ملی ساسانی گردید. سندی که در سال ۴۵۴ ق / ۱۰۶۲م از دیوان رسایل طغرل صادر شد از او به عنوان «شاهنشاه» به رسم خسروان ایران باستان یاد می کند و همچنین تاج خسروی بر سر میگذارد.
کمال الدین حلمی در مورد تأثیر سلجوقیان در رواج اصول هنر ایرانی در سرزمین های دیگر نوشته است:
سلاجقه اصول هنر ایرانی را گسترش دادند به طوری که این اصول در سرزمینهای شام و آسیای صغیر بلکه در مصر و شمال آفریقا خود را نشان دادند.
همچنان معماری این دوره بر اساس سنت باستانی ایران استمرار یافت.دوره سلجوقی نمایانگر نوعی از توازن و تعادل برای معماری ایرانی که از تجارب معماری پیشینه ایران مایه میگرفت و الگوهای جدیدی هم برای آینده تثبیت کرد.
