شاه اسماعیل سوم صفوی
شاه اسماعیل سوم صفوی (سلطنت : ۱۱۶۳-۱۱۶۵ق) پادشاهی دست نشانده بود که در دورۀ وقفه بعد از نادرشاه افشار، مدتی حکومت کرد. نام وی میرزا ابوتراب بود و فرزند مرتضی‌خان (صدرالصدور) و از نوادگان دختری شاه سلطان حسین صفوی به حساب می آمد.
زندگی نامه و سلطنت شاه اسماعیل سوم
با مرگ نادرشاه افشار، مدعیان سلطنت در ایران به ملک‌ستانی پرداختند. پس از آنکه علی‌مردان‌خان بختیاری و کریم‌خان زند امور سلطنت شاهرخ شاه را متزلزل دیدند، به ابوالفتح‌خان بختیاری حاکم اصفهان، تاختند و او را شکست دادند. اما سپس در تقسیم قدرت با او متحد شدند. مشروعیت سلطنت خاندان صفویه نزد مردم اصفهان ریشه‌دار بود و پادشاهی کس دیگری را برنمی‌تافتند. از این رو، آن سه تن طی معاهده‌ای، میرزا ابوتراب را که شاهزاده‌ای از خاندان صفویه بود، با عنوان «شاه اسماعیل سوم» بر تخت سلطنت نشاندند . بر پایۀ این معاهده، علی‌مردان‌خان نایب‌السلطنه شد تا در رفع مشکلات کشور به شاه دست‌نشانده یاری دهد. امور لشکری به کریم‌خان واگذار شد و ابوالفتح‌خان نیز دوباره به حکومت اصفهان رسید.
پس از چندی، علی‌مردان‌خان با پیمان‌شکنی، ابوالفتح‌خان را به قتل رسانید و همراه شاه اسماعیل سوم از اصفهان به سوی فارس لشکر کشید و آنجا را به تصرف درآورد. کریم‌خان که با خیانت علی‌مردان‌خان روبه‌رو شده بود، به سوی او تاخت و وی را شکست داد. پس از آن، شاه اسماعیل به کریم‌خان پیوست و همراه او به اصفهان بازگشت. در اصفهان، کریم‌خان خود را وکیل‌الدوله خواند و حکومت تهران، قزوین، گلپایگان و اصفهان را به‌دست گرفت.
در ۱۱۶۵ق، کریم‌خان به همراه شاه اسماعیل برای تسخیر استراباد ــ که محمدحسن خـان قاجار بر آن فرمان می‌راند ــ از اصفهان حرکت کرد و طی نبردی، از محمدحسن‌خان شکست خورد. شاه اسماعیل نیز به اردوی خان قاجار پیوست و به قلعۀ استراباد رفت. اما هنگام گریختن محمدحسن‌خان از فارس، دوباره نزد کریم‌خان بازگشت. کریم‌خان این بار به او اعتنا نکرد و او را «شاه نمک‌به‌حرام» خواند و وادارش کرد که در آباده اقامت کند و برایش مقرری تعیین کرد.
سلطنت شاه اسماعیل سوم صفوی کاملاً جنبۀ تشریفاتی داشت و او در کارهای حکومتی مداخله‌ای نمی‌کرد. او در اواخر زندگی، اوقاتش را بیشتر به نقاشی و چاقوسازی می‌گذراند.
