آئین هندو که تا این زمان در هندوستان رواج کامل دارد، پیروان این کیش از دیگر پیروان ادیان موجود در هندوستان بیشتر است . گرچه تاریخ دقیق تحول برهمنى به آئین هندو کاملا روشن نیست ولى بطور تقریب ظهور آئین هندو مقارن قرن اول میلادى است .
پیروان این آئین در حالى که روش و افکار توحیدى ، و وحدت وجودى و وحدت موجودى ، و ریاضت و رهبانیت به منظور تزکیه نفس و وصول به مبداء در سر مى پرورانند، در عین حال تعریف و شناسائى روشن و دقیق از این کیش ، بسیار سخت و مشکل است . این فرقه در عین اینکه مشرکند موحدند! و در حالى که خدایان گوناگون را عبادت مى کنند، به وجودى قاهر که علت العلل موجودات و ما فوق همه خدایان و ازلى و ابدى و بدور از هر گونه نقص است ، عقیده دارند. و بر این باورند که چون ((رب اعلى )) قابل درک مغزها و عقول نبوده حقیقت خود را به مصلحت عالم در سه مظهر متجلى نموده است :
1 مظهر خالقیت ، در برهما او خالق این جهان است .
2 مظهر محافظت ، در ویشنو که او حافظ و نگهبان موجودات این جهان است .
3 مظهر قاهریت ، در شیوا که او در رابطه با میراندن و فناء کردن و معدوم نمودن این جهان است .
این سه مظهر خدایى ، بنابر مصالحى گاهى در ظهور و یا اداره امور کوتاهى مى ورزند، لذا سه خداى دیگر دست بکار مى شوند که هر یک از آن خدایان عنوان و سمت و قدرتى دارند مانند: راما، کریشنا و یاگانش خداى عقل و حکمت و مانند آن . خلاصه اینکه ، داستان خدا یا خدایان در آئین هندو و در سه مظهر تجلى مى کند
1 برهما خالق جهان
2 ویشنو حافظ جهان
3 شیوا نابود کننده جهان
بنابر اعتقاد هندوان ، برهما پس از پدید آوردن این جهان از دخالت در امور عالم دست کشیده و زمام امور جهان را به ((ویشنو)) و ((شیوا)) سپرده است . ویشنو، خداى زندگى و بقاء و شیوا، خداى کون و فساد و مرگ شد. ویشنو در معابد و بت خانه هاى هند، به اشکال گوناگون ترسیم شد و در اطراف او همواره تصویرى از ماده گاو و مرغى به نام ((کاوا)) که به آفتاب منسوب است همراه مى باشد.
هندوان بر این باورند که تاکنون ((ویشنو)) بارها و بارها تجسم یافته و به اشکال گوناگون در آمده است تا از این رهگذر جهان را نجات دهد. و این اشکال و تصاویر که ویشنو در قالب آنها مجسم شده ، صورت ماهى ، صورت خرچنگ ، صورت گراز، صورت آدمى ، صورت انسانى قد کوتاه ، صورت پاراسو و صورت را ما و صورت کریشنا مى باشد که هشتمین تجسم دوره تناسخى ویشنو است .
از خدایان دیگر که در بین هندوان مشهور است و هنوز هم مجسمه او را در بازار خرید و فروش مى کنند کریشنا است که هندوان آن را بصورت خدایى سیه چرده که در بین چوپانان در حال نى زدن است تصویر مى کنند. از دیدگاه هندوان ، کریشنا سیزده یا شانزده هزار معشوقه دلباخته دارد! که وى آنان را به تسلیم و رضا و نیکوکارى سفارش کرده است .
و اما ((ویشنو)) نیز ادوار تناسلى بسیارى را پشت سر نهاده و پرستندگان فراوانى دارد که آن را آخرین جلوه و تجسم بودا خوانند.
و اما ((شیوا)) که خداى کون و فساد و آفرینش و مرگ است ، داراى مظهرى است به نام ((لینگا)) که مجسمه او را به شکل آلت تناسلى مرد ترسیم کرده اند و همیشه ((شیوا)) و ((لنگا)) در افوه با هم دلبستگى دارند و لذا مردم هند به شیوا((شیوالنگا)) مى گویند و شیوا غالبا با دو خداى خون آشام دیگر بنام ((دوگا)) و ((گالى )) شریک و همکار تلقى مى شود.
در بتخانه هندوان ، مجسمه شیوا را به گونه اى مجسم کرده اند که داراى سه چشم و گردن بندى از طلاهاى مردگان و برگرداگرد او مار و افعى پیچیده است و در بعضى از محل ها مجسمه او را به شکل نیمى زن و نیمى مرد، ترسیم کرده اند، و شیوا چون خداى تخریب کمتر است ، و از طرفى چون ((ویشنو)) خداى عاطفه و مهربانى است ، طرافدارنش از جهت اینکه مراسم عبادى او با ریاضت هاى شاقه و مشکل همراه است ، او نیز طرافدارانش را از دست مى دهد. امروزه شهر((بنارس )) محل طرفداران ویشنو شناخته شده است .
هندوان ، شهر بنارس را قبله خود دانند و این شهر را ((ناف عالم )) خوانند که تاریخ قدمت آن به قرن دهم پیش از میلاد منتهى مى شود. در این شهر، دوهزار بت خانه ، و چندین هزار بت و مجسمه ، و صدها گاو مقدس ، و بوزینگان مقدس و مراکز مخصوص غسل و تطهیر، و اماکن ویژه سوزاندن اجساد مردگان وجود دارد که مانند آن در هیچ نقطه جهان نیست .
رودخانه معروف گنگ ک در نظر هندوان بسیار مقدس است و ان را مادر همه آبهاى جهان گویند، و برخى مقدسان هند، جز این آب نمى نوشند. ریاضت و تزکیه نفس برجسته ترین مراسم عبادى گروه هندوان است و از این رهگذر علاقه مادى را از دل بیرون مى کنند و در پرتو ریاضت و سکون نفس و تفکر و فرورفتن در خود، به گمان خود، به کشف ذات لایتناهى دست مى یابند.
آنچه در اینجا قابل ذکر است اینکه : در آئین برهمنى دو موضوعلیه السلام مهم و قابل توجه است ؛ یکى موضوع ((کرما)) و دیگرى ((تناسخ ))، که این دو در آئین هندو به همان قوت خود، باقى مانده است . پیروان کیش هندو کوشش فراوان دارند تا اعمال و کارهاى عبادى خود را هر چه بهتر انجام دهند تا به آن مقام دست یابند و دیگر حالت تناسخ براى آنان پیش نیاید و لااقل در حیات نوین خود، به صورت و جسم انسانى ظاهر شوند و به صورت حیوان پست در نیایند.
هندوان مراسم سوزاندن اجساد مردگان و ریختن خاکسترهاى اجساد آنان در رود مقدس گنگ ، و نیز مراسم عزادارى را به بهترین وجه انجام مى دهند تا در هنگام تجدید حیات ، مردگان به بهترین صورت ظاهر شوند. البته کیش فرقه هندوان به حالت نخستین خود باقى نماند و همچون بیشتر ادیان و مذاهب کشور هند، داراى شاخه هاى فراوانى شد که از میان همه آنها به معرفى سه مذهب که معروف ترند مى پردازیم : ۱ مذهب براهما ساج ۲ مذهب آریا ساج ۳ مذهب بهاگیتى .
دو مذهب براهما ساج و آریا ساج در قرن ۱۹ میلادى پدید آمدند و اصول براهما ساج ترکیبى از آئین ویشنوئیسم و مسیحیت بودائى است که مذهب آریا ساج در بعضى از اصول با آن اختلاف دارد. و اما فرقه بهاگیتى نیز در قرن اخیر بوجود آمده است و اصول ان ترکیبى از تعالیم اسلام و تصوف و آئین هندو است ، و تا اندازه اى رنگ وحدت وجودى هندوان را دارد. بهاگیتى به معناى ((پارسائى )) آمده است و پیروان این گروه معتقد به خداى یکتایند و خود را عاشق او مى دانند و اتحاد و عرفان را مایه نجات مى دانند، و بر این باورند که هر کس خود را گم کند، او را مى جوید. بزرگترین رهبر این فرقه ((رامانده )) نام دارد.
