ناگفته های زندگی ایرج میرزا

ایرج میرزا، جلال المعملک، شاعر و طنزپرداز بزرگ فارسی اوایل قرن بیستم و یکی از محبوب ترین شاعران اواخر دوره قاجاریه زاده تبریز بود. با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا بررسی ناگفته های زندگی ایرج میرزا ، این شاعر پارسی زبان را بهتر بشناسید . همچنین میتوانید از آرشیو صوتی قصیده های او به ویژه قصیده محبوب ایرج میرزا ، شعر شب جمعه ایرج میرزا، در سایت ما لذت ببرید…

زندگینامه ایرج میرزا

ایرج میرزا فرزند عالم حسین میرزا قاجار نوه فتحعلی شاه قاجار بود. پدرش شاعر دربار ولیعهد مظفرالدین میرزا در تبریز بود. لقب صدرالشعراء را به او دادند و با نام مستعار بهجت شعر می سرود. ایرج تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز نزد معلمان خصوصی گذراند و در مدرسه دارالفنون نیز تحصیل کـرد. استعداد شعری او توجه امیر نظام گروسی (قو) والی آذربایجان را به خود جلب کـرد و او را به ادامه تحصیل تشویق کـرد و او را وادار کـرد تا به همراه پسرش به تحصیل علم و زبان های خارجی نزد معلمان خصوصی بپردازد. او به زبان های فرانسوی، ترکی، عربی و روسی آشنایی داشت و در بیتی به توانایی های زبانی خود اشاره می کند. او در شانزده سالگی ازدواج کـرد، اما سه سال بعد همسر و پدرش را از دست داد. این وقایع غم انگیز همراه با خودکشی فرزندش جعفرقلی میرزا در سال ۱۹۱۷ در شعر او نمود یافته است.

ایرج در هجده سالگی از سوی امیرنظام به سمت معاونت مدیر مدرسه مظفری که این مدرسه در تبریز تأسیس کـرده بود منصوب شد. یک سال بعد، پس از مرگ پدر ایرج، امیرنظام ایرج را به عنوان جانشین پدر انتخاب کـرده بود.

اولین انتصاب رسمی ایرج میرزا در سال ۱۸۹۶ به عنوان منشی خصوصی میرزا علی خان امین الدوله (قو) بود، زمانی که میرزا در آذربایجان خدمت می کـرد. از سمت خود استعفا داد و به تهران آمد، ایرج نیز در هیئت همراه خود به پایتخت آمد. مدتی بعد ایرج به عنوان عضو هیئتی به سرپرستی دبیرحضر احمد قوام (بعداً قوام السلطنه) عازم اروپا شد. در بازگشت به ایران در سال ۱۹۰۰ توسط نعم السلطنه مافی به ریاست اتاق بازرگانی تبریز منصوب شد  و در همان سال با وی به تهران آمد

.ایرج در سال ۱۹۰۱ به عنوان مترجم در گمرک کرمانـشاه مشغول به کار شد و تا سال ۱۹۰۴ در آنجا ماند. سپس به وزارت معارف منتقل شد و به مدت پنج سال در آنجا خدمت کـرد و دفتر دبیرخانه وزارتخانه  را تأسیس کـرد. در سال ۱۹۰۸ به عنوان منشی شخصی مهدیقلی محبرالسلطنه هدایت (قو) استاندار جدید آذربایجان به تبریز بازگشت. او پس از حدود دو سال به شغل قبلی خود بازگشت و در تأسیس دفتری که با کاوش‌های باستان‌شناسی به نام «اداره‌ای عتیقه‌جات»  نقش بسزایی داشت.

 در وزارت. در سال ۱۹۱۵ پس از مدتی معاونت استانداری اصفهان، فرمانداری عباده و در گمرک انزلی در وزارت دارایی استخدام شد و پس از چهار سال خدمت به وزارت دارایی منتقل شد. خراسان به عنوان معاون اداری مالی در آن استان. پنج سالی که او در آنجا گذراند، مهم‌ترین و پربارترین دوران زندگی او به عنوان شاعر بود . در همین دوره بود که با شاعر و ادب پژوه نامدار آن زمان ادیب نیشابوری آشنا شد و شکوفایی کامل استعداد شعری خود را مدیون او بود . اثر معروف او، عرف‌نامه شعری شوخ‌آمیز و دوبیتی‌های قافیه‌ای خطاب به ابوالقاسم عارف قزوینی بود . قصیده شب جمعه خدمت حاج امین یکی دیگر از معروفترین قصیده های ایرج میرزا بود.

دو سال بعد، در اسفند ۱۳۰۵، ایرج میرزا بر اثر سکته قلبی درگذشت و در قبرستان قاهرالدوله سامیران به خاک سپرده شد. شعر تکان دهنده ای که او به عنوان سنگ نوشته خود سروده بود بر مزار محقر او حک شده است .محمدتقی بهار (قوم) نیز مرثیه‌ای به یاد مرگ خود نوشت و محمدعلی امیرجاهد آهنگی با عنوان «امان از در دل» ساخت که خطاب به ایرج میرزا می‌گفت: «گنج دانش، کجایی؟» ( گنج دانش  کوجی ). این آهنگ توسط سرشناس ترین نوازنده آن زمان، قمرالملوک وزیری (قو) خوانده شد که اجرای خود را با این جمله آغاز کـرد که این آهنگ «به یاد ایرج میرزا» ( در سوگ ایرج ) است.

اشعار ایرج میرزا

ایرج میرزا بر بسیاری از شاعران متأخر تأثیر زیادی داشته است. شیوه بیان صمیمی و اصطلاحی و لحن تقریباً محاوره‌ای او آغازگر جریانی کاملاً جدید در شعر فارسی شد که برخی از منتقدان از آن با عنوان «سبک روزنامه‌نگاری» یاد کـرده‌اند). سادگی زبان او بود که به گفته رشید یاسمی باعث شد که شعر او سراسر کشور را تسخیر کند و به قول سعید نفیسی او را به «شیرین‌گفتارترین شاعر زمان ما» تبدیل کـرد. در قصیده شبی خدمت حاج امین ، شیرینی گفتار ایرج میرزا به وضوح به جشم میخورد. محمدتقی بهار نیز او را ساعدی زمان خود نامیده است. علم الحسین یوسفی با اشاره به ابیات زیبا و محبت آمیز خود در مورد مادری و مهر مادری، او را شاعر مادر خوانده است (یوسفی، ص ۳۵۷). ادوارد جی براون در تقدیم جلد چهارم کتاب «تاریخ ادبی ایران» به مادرش از مشهورترین شعر ایرج در مورد عشق مادری استفاده کـرد.