استبداد دینى بدترین نوع نظامهاى استبدادى

در عین حال باید دانست و آگاه بود که این عامل اساسى ((تمدنها)) و ((نهضتها)) و مایه قوت قلبها اگر به وسیله صاحبان قدرت سیاسى به بازى گرفته شود و در خدمت زرو زور و تزویر قرار گیرد، مایه جهل و عامل اختناق و استبداد مذهبى مى شود، و مى دانیم که استبداد دینى بدترین نوع نظامهاى استبدادى است و بیاد داشته باشیم که قرون وسطى یعنى هزار سال تاریکى و نکبت و نفرت و انحطاط غرب ، محصول حاکمیت حکومت مذهبى کلیسا است ، زیرا: ((حکومت مذهبى رژیمى است که در آن به جاى رجال سیاسى ، رجال مذهبى مقامات سیاسى و دولتى را اشغال مى کنند… آثار طبیعى چنین حکومتى یکى استبداد است ، زیرا رجال مذهبى خود را جانشین خدا و مجرى اوامر در زمین مى دانند، و در چنین صورتى مردم حق اظهار نظر و انتقاد و مخالفت با آنها را ندارند. یک زعیم روحانى خود را به خودى خود زعیم مى داند، به اعتبار اینکه روحانى است و عالم دین ، نه به اعتبار راءى و نظر و تصویب جمهور مردم . بنابراین یک حاکم غیر مسئول است و این مادر استبداد و دیکتاتورى فردى است و چون خود را سایه و نماینده خدا مى داند، برجان و مال و ناموس همه مسلط است . و در هیچ گونه ستم و تجاوزى تردید به خود راه نمى دهد و بلکه رضاى خدا را در آن مى پندارد؛ گذشته از آن براى مخالف و براى پیروان مذاهب دیگر حتى حق حیات نیز قابل نیست . آنها را مغضوب خدا، گمراه ، نجس و دشمن راه دین و حق مى شمارد و هر گونه ظلمى را نسبت به آنان عدل خدائى تلقى مى کند. خلاصه حکومت مذهبى همان است که در قرون وسطى کشیشان داشتند و ویکتور هوگو آن را به دقت ترسیم کرده است .))